Sayın Bakan,
Say?n Büyükelçi,
Muhterem misafirler,
Bas?n ve televizyonlar?m?z?n de?erli temsilcileri,
Kan?yan bir yara... Yine Bosna-Hersek üzerinde konu?uyoruz... Bizler burada rahat ortamda konu?urken, her an S?rp zülmü ile her geçen gün eriyen, yok edilmeye çal???lan, açl?k, susuzlu?a kar?? iman kuvvetiyle kar?? koymaya çal??an Bosna üzerinde söz ederken, Bat?l?lar da bu konularda çifte standart uygularken, burada edebî cümlerle vakitlerinizi almak istemem...
Ancak ?unu hemen ifade etmeliyim ki; Bosnal? müslüman karde?lerimizin azmi kar??s?nda, gün gelecek ve Bosna-Hersek'de de ?afak do?acak...
Mehmet Akif'in dedi?i gibi:
Belki bugün, belki yar?n, belki yar?ndan da yak?n...
Biz burada bunu konu?mal?y?z...
Yar?n sulh sa?land?, ne yapabiliriz, ne yapaca??z, nas?l yapaca??z, hangi projeleri tatbikat safhas?na koyaca??z, en rant ve süratli ?ekilde nas?l hedeflere ula?aca??z.. Hedefe 12'den nas?l yakla?abiliriz..
Ba?bakanl?k Vak?flar Genel Müdürlü?ü olarak elbette bizim yapabilece?imiz ?ey, imar faaliyetleri, eski eser restorasyonu, rekonstrüksüyonu. Elbette öncelik ve ivedilikle Mostar, 9 Kas?m 1993'de H?rvatlar taraf?ndan y?k?lan Mostar Köprüsü...
Bunlar? yapabilmek için, öncelik ve ivedilikle sanat tarihçilerin ar?iv ve saha ara?t?rmalar?, mimar ve mühendislerin, sanat tarihcilerinden ald?klar? donelere göre yapacaklar? projeler, projelerin An?tlar kurulundan tasdiki, restoratörlerin devreye girmesi, fiilen i?lerin , ?antiyenin topyekün çal??mas?...
Bütün bunlar?n ba?lanabilmesi için Balkanlar'a ve Bosna'ya bir göz atmak, ?ehirlerin Osmanl?lar'da nas?l imar edildi?ini bilmek gerekmektedir. ??te kar??m?za ar?iv ve ara?t?rma konusu ç?k?yor.
Bu konuyu biraz açmak istiyorum :
Bir ?ehir feth edildi?i zaman, ?ehrin en merkezi yerinde Ulu Cami in?a edilir, yan?nda hamam? bulunur, zira cami in?as?nda çal??an i?cilerin temiz olmas? gerekir. Daha sonra cami yan?na orta okul- lise seviyesinde bir medrese in?a ediliriken içinde bir Dar'ül Kurra yap?l?r, daha sonra da bedesten, arasta, han, imaret, dar'ü??ifa gibi dinî, e?itsel, sosyal ve ticari i?levi yürütecek eserler halka vak?f yolu ile kazand?r?l?r. Elbetteki in?a edilen bu külliyelleri çal??t?racak personelin görevleri, masraflar?, maa?lar?, ?s?tma ve ayd?nlatma giderleri, tamirat? için de gelir getirici emlâkler ba???lan?r, Allah r?zas? için vakfedilir.
Eski Yugoslavya'da, ?slâm Birli?i Riyaseti istatistiklerine göre; sava?tan önce 6.941 adet eski eserin, 2.060 cami, 740 mescit, 1210 mektep-medresenin faaliyet gösterdi?ini tesbit etmi?tir. Bunlara imaret, dar'ü??ifa, han-kervansaray, bedesten, arasta, hamam, sebil, çe?me, köprü, gibi eserler dahil de?ildir. Bütün bunar dikkate al?nd???nda, eski eserlerin % 60'?n?n bügün yok oldu?u veya sava?ta büyük tahrip gördü?ü dü?ünüldü?ünde , i?in vehameti, büyüklü?ü, harcanacak ödenek ve en önemlisi harcanak zaman ortaya ç?kacakt?r. Zira restorasyon , pahal?, uzun zaman ve sab?r isteyen bir konudur.
Bu eserlerin elbette bir vakf? ve vakfiyesi olmas? gerekir, bunlar?n bulunmas?, tasnifi, zaman alacakt?r. Bir k?sm? sava?, yang?n sel, deprem gibi tabiî afeterle ortadan kalkt???, bir k?sm?n?n yabanc? müze, kütüphane, ar?iv ve kolleksiyonlarda bulunabilece?i dikkate al?narak , geni? bir ara?t?rma ekibinin kurulmas? gerekmektedir.
Ba?bakanl?k Vak?flar Genel Müdürlü?ü, bo? durmam??, konuyla ilgili kararname daha ç?kmadan , Teknik Genel Müdür Yard?mc?s? Say?n Enver Çolako?lu Ba?kanl???nda Bir komisyon kurarak faaliyete geçmi?tir. ?lk anda elde etti?i malzemenin bir kopyas? D??i?leri Bakanl?na, mikro-filmleri Milli Kütüphane Ba?kanl???na gönderilmi?tir. Ancak bu bilgiler bir ön ara?t?rmad?r. Bugün hangi ?ehir BosnaHersek'te, hangi ?ehir H?rvatistan'da, hangi ?ehirler S?rplar'da kald???n? bizler kesin olarak bilemiyoruz. Bunlar?n yan?nda, ?ehirlerin isimleri Osmanl? zaman?ndan kald???, S?rplar taraf?ndan de?i?tirldi?i için de yeni isimlerin kar??l??? Osmanl?ca isimlerde tereddütler has?l olmaktad?r. ( D????leri Bakanl???nda bu konuda yard?m istediysek de sonuç al?namam??t?r ).
Di?er taraftan Balkanlar konu oldu?unda yap?lacak çal??ma daha da geni?lemekte olup, kaba bir tasnifle Vak?flar Genel Müdürlü?ü Kültür ve Tescil Dairesi Ba?kanl??? Ar?ivi'nde Bulgaristan'da 407, Romanya'da 260, Yunanistan'da 854, Bosna'da 162 civar?nda vak?f kayd? bulunmaktad?r. Ayr?ca Anadolu'ya ait baz? vakfiyelerin içindeki gelir getirici vak?f emlâk ve eserler bu say?n?n d???ndad?r. Ba?bakanl?k Ar?ivi, Tapu ve Kadostra Ar?ivi, Millî Kütüphane ?er'iyye Sicilleri, ?stanbul Müftülü?ü ?er'iyye Sicilleri, Müze ve kütüphanelerde bulunan vakfiye ve belgeler biraz önce verdi?imiz rakkamlar?n d???nda bulunmaktad?r.
Bosna - hersek'te buluna baz? vak?f isimlerini verecek olursak : Mehmed Sait k?z? Fatma Kanite Han?m,
?erifzâde Mirliva Mehmed Pa?a,
Rüstem Bey'in torunu, Ali o?lu, el-Hac Mehmed Bey, 10 Nisan 1845.
Mustafa Bey o?lu Haracc? Mehmed Bey, 3 Temmuz 1778,
Ahmed A?a o?lu, Bosnavî el-Hac Mustafa A?a, 17 Temmuz 1734
Semizzâde Abdullah o?lu Mustafa A?a,
Hasan A?a o?lu Yusuf A?a, 9 Temmuz 1723
Zaim el-Hac Mehmed Bey, 27 Ocak 1570,
Mustafa A?a o?lu ?brahim A?a ve Mahmet A?alar,
Ferhat Bey o?lu Gazi ?ehabeddin Hüsrev Bey, Ocak 1532, 1 Ocak 1537, Kas?m 1537. ( üç vakfiye )
Süleyman k?z? Hatice Hatun, 7 Nian 1807,
Mir?ah o?lu Mehmed A?a, 17.Aral?k 1682
Süleyman o?lu Osman Efendi, 21 Ekim 1833.
Ruhi Süleyman Pa?a, 30 Nisan 1769,
Afife Han?m, 11 A?ustos 1808.
Hürrem Pa?a o?lu Ahmet Bey ve ?skender Bey,
Hürrem Pa?a'n?n annesi ?ehtedire Han?m,
Es-Seyyid Mehmed Faz?l Pa?a, 1872,
Bosna Valisi Ali Nam?k Pa?a, 29 Eylül 1829,
Gazi ?sa Bey o?lu Mehmed Bey, 28 A?ustos 1777. Travnik Valisi Mehmet Pa?a, 12 Ekim 1759.
Ayr?ca 162 kay?t daha bulunmaktad?r. Bunar?n isimlerini vererek zaman?n?z? almak istemiyorum.
Ba?bakanl?k Osmanl? Ar?ivi 164 numaral? 1528-1531 tarihleri aras?n? kapsayan Tapu Tahrir Defteri'nde 67 vak?f kayd? bulunmaktad?r. 462 numaral? defterde ise 38 senelik bir zaman dilimi içinde vak?f adedi 89'a ula?m??t?r. görülüyor ki, hemen hemen her sene Saraybosna'da mutlaka bir vak?f kurulmu?tur . Bu defterlerin says?s?n?n 37 adet oldu?u dü?ünüldü?ünde, nice yeni ismler ortaya ç?kacakt?r.
Tapu Tahrir Defterleri incelendi?inde; XVI. yüzy?lda Saraybosna'da 91 müslüman mahallesi olup, bunlardan 82'si cami ve mescit adlar? ile an?l?yordu. Bu mahallelerde 3.040 müslüman, 140 gayri müslüm, 4 yahudi vergi nüfusu bar?nmaktayd?. Dolay?s?yla XVI. as?r'da Bosna'da yakla??k 16.000 ki?i ya??yordu.
K?ymetli misafirler,
Zaman?n?z? fazla almak istemiyorum,
Bosna-Hersek'te sava? sona erdi?inde Ba?bakanl?k Vak?flar Genel Müdürlü?ü bir imar kampanyas?na girerek , öncelikle 9 Kas?m 1993'de y?k?lan Mostar Köprüsünü ihya edecektir. Zaten köprü y?k?l?ry?k?lmaz sesini yükselten Vak?uflar idaresi ile Devlet Bakan?m?z Say?n Necmeddin Cevheri'dir. Daha konu s?cakken, bir ay içinde körüyü onaraca??m?z? ilân etmi?tir.
Ayr?ca di?er eserlerden bir küliyenin onar?m? örnek olarak ele al?nacak ve eleman yeti?tirilmesi hususunda gerekli yard?m? da yapacakt?r. Hükümetimizin bizlere emanet etti?i, bu gün yaban ellerinde kalm?? Osmanl? eerlerini elden geldi?i, maddi imkânlar?n elverdi?i oranda kurtarmak, gelecek nesillere aktarmak, hem tarihî, hem de kutsal bir insanl?k görevi oldu?una inan?yorum.
Sözlerimi Cumhuriyetimizin Kurucusu, yüce Atatürk'ün 1 Mart 1922 tarihinde T.B.M.M.'nin Üçüncü toplanma y?l?n? açarken yapt??? konu?madan bir pragraf alarak son veriyorum :
" Harb-i Umumiden sonra Yugoslavya Devleti ?eklinde ink?lâp eden eski S?rbistan'da mühim bir islâm kitlesi mevcuttur. Bunlardan ba?ka bu devletin menafi-i hayatiyesiyle alâkadar hedefler vard?r ki, bu
hedefler bugün bize mütecaviz dü?man?n elindedir. ??te bu
noktalar ?ayan-? tetkik bir vaziyet te?kil etmektedir. Bu hükûmet dahilinde bulunan dinda?lar?m?z?n bugünkü vaziyetimize alâkas?z ve seyirci mevkiinde kalmakta devam edecekleri zannedilmez".
Görülüyor ki,1922'de biz Yunanistan ile daha Anadolu'da çarp???rken, büyük önder neler dü?ünüyor. Makedonya meselesi , Mekedonya Cumhuriyeti ?eklinde 70 sene sonra i?te aç??a ç?kt?...
Millî ?airlerimizden Mithat Cemal Kuntay'?n :
Bayraklar? Bayrak yapan üzerindeki kand?r,
Toprak e?er u?runda ölen varsa vatand?r,
m?sras? ile sözlerime son veriyor, Bosna'n?n yak?n tarihlerde büyük bir imar faaliyeti neticesi in?aat ?antiyesi olaca?? inanc?yla sayg?lar sunuyorum. |
