ÇELEBİ MEHMED VAKFI ARAZİSİ ÜZERİNE KURULAN
MERZİFON ANATOLİAN KOLEJİ ve HASTAHANEYE AİT
BAZI BELGELER
Merzifon Ticaret ve Sanayi Odası ile Reyhander işbirliği ile "Geçmişten Günümüze Merzifon-II" Sempozyumu, 11-12.Kasım 2010, Doç.Dr. Mustafa Çolak editörlüğünde Ankara 2013, s.43-77'de yayımlanmıştır.
Sadi BAYRAM
Osmanlı Devleti'nin Osman Gazi'den sonra, ikinci kurucusu Çelebi Mehmed'dir. Yıldırım Bayezıd'ı yenen Aksak Timur, Devleti tarumar etmiş, bu yıkıntı ve küller arasından Osmanlı Devleti'ni ayağa kaldıran Çelebi Mehmed olmuştur.
Çelebi Mehmed'in Merzifonla ilgisi nedir gibi bir soru sorulursa; şöyle cevap vermek mümkündür. Çelebi Mehmed Merzifon'da doğmuştur. Annesi Devlet Hatun'un Sarayı, Ziya Paşa tarafından yaptırılan bugünkü Saat Kulesi tam doğusunda, eski Doğan Sinemasının kuzey-batısında, şehrin en yüksek yeri olan akropolündendir.
Sarayının tam karşısında, bugünkü (Yurt-Kur Yurdunun olduğu yerde, eski Hükûmet Binasının yerinde ) Devlet Hatun Zaviye yaptırmıştır. Çelebi Mehmed'de tam güneyine Medrese ve Camisini inşa ettirmiştir. 1960'lara kadar Hükûmet Konağı arkasında ( batısı) bulunan hapishanenin tam ( güneyinde ) karşısında geniş bir havuza temiz su akardı. Bu aslında Devlet Hatun Zaviyesinin Çelebi Sultan Mehmed Medresesinin suyu idi. Oğlu II. Murad'ın da hamamı vardır. Çelebi Mehmed'in 1852 yılından önce mütevelli tarafından satılan 3 hamamı ise ayrı bir soru işaretidir. 1852 yılında Mütevelli, personel borçlarını ödemek üzere hazineden para talep etmektedir.
Merzifon'da Protestan Hıristiyanlık 1852 tarihine kadar yoktur. 1852 yılında Amerika'dan gelen 2 misyoner faaliyeti ile Protestan Nüfus gelişmiş, Gregoryen nüfus da % 10'u geçmemektedir. Rum nüfus da XVII. Asırda Gümüşhane'den gümüş madenini işletmek üzere getirilen işçilerdir.
Bir de çunu zikretmek gerekir ki, Mevlânâ Celâleddin-i Rumi, Şeyh Abdurrahman-ı Rumi gibi büyüklerimizden bahsederken, buradaki Rumi takısı, Romalı, Anadolulu anlamındadır. Buradan Rum, Grek, Pontus anlamı çıkarılmamalıdır. Kur'an-ı Kerim de geçen Rum Suresi de Anadolu ile ilgilidir.
Çelebi Mehmed'le Merzifon ilişkisine kısaca değindikten sonra asıl konuma girelim.
1863 yılında açılan Robert Koleji ile Anadolu , Doğu Anadolu, Güney-Doğu Anadolu ve Beyrut'da bulunan Amerikan Kolejlerinin hiçbirinin Maarif Vekâletinden eğitim-öğretim yapacaklarına dair resmi müsaadesi yoktu. Ancak öğretim bütün hızıyla da devam ediyordu. 20 yıl sonra, Merzifon'daki Anadolu Kolejinde bulunan Ermeni öğretim üyelerinin isyan hareketine katılmaları münasebetiyle söz konusu Merzifon Anatolian Koleji kapatılmış, Amerikan Elçisinin gayretleriyle Meclis-i Ali'de konu görüşülerek, yasalarımıza uyulmak kaydıyle Padişah iradesi çıkmıştır. Bugün Boğaziçi Üniversitesi olan Robert Kolej, Merzifon Anadolu Koleji, Elazıg-Harput Koleji ve Beyrut Koleji'nin faaliyetini sürdürmesi için ayrı ayrı tarihlerdeki gerekli fermanlar bir dosyada birleştirilmiş olup Osmanlıcadan aynen çevrilerek sunulmuştur.
Amerikan Mekteplerine Dâir Tevârih-i Muhtelif ile Tasdir Buyrulan Evamir-i Âliye
Derse'adetim Zabtiye Müşiri olup Birinci Rütbe Mecidi nişân-ı zişânını hâiz ve hâmil olan Vezirim Hüsnü Paşa (dâme) iclâliye ve ve Galata Kadısı zidet fezâiluhuya hüküm;
Amerikalu Hâmlin tarafından Rumelihisârında mübâya'a olunmuş olan arsaya bir bâb mektep bina ve inşâsı hususuna müsâ'ade-i seniyyem erzân kılınması Amerika Sefâreti cânibinden istid'a olunmuş ve keyfiyet taraf-ı eşref-i Pâdişâhânem arz ile lede'l-istizân ol vechile icrâsı hususuna emir ve irâde-i seniyye-i mülûkânem müte'allık ve şeref-sudur olmuş ve arsa-i mezkûre Sultan Bâyezid-i Veli tâbe serâhu Evkâf-ı Şerifesi dâhilinde olduğu halde Ermeni Milletinden Serpohi binti Manil uhdesinde olup arsa-i mezkûreyi bedel-i ma'lûme ile Amerika teba'asından mumâ ileyh Hâmlin'e mektep inşa olunmak üzere tekr ve keff-i yed eylemiş olduğundan mezkûr arsa bazı emsâline tatbikan senevi üçyüz guruş bedel ile mukata'aya rabt kılınarak mumâ ileyh yedine Evkâf-ı Hümâyunum cânibinden ilmühaber verilmiş ve lede'l-keşf mekteb-i mezkûrun üç kat nim kârgir olarak tûlen ve arzen kırk ikişer zırâ' murabba'u'ş-şekl ve kadden dahi yirmi arşun olmak üzere binâ ve inşâ olunacağı Ebniye Dâiresinden bâ-müzekkere beyân ve inbâ ve ol bâbda tersim kılınan harita dahi takdim ve isrâ olunmuş olmağın mucebince ruhsatı hâvi Divân-ı Hümâyunumdan işbu emr-i celili'l-kadrim isdâr ve i'tâ olundu.
Siz ki; Müşir-i müşâr ve Mevânâ-yı mumâ-ileyhimsiz. Keyfiyet ma'lumunuz oldukda ber-minvâl-i muharrer tûl ve arz ve kaddi zırâ'larını tecâvüz etmemek üzere mekteb-i mezkûrun ol vechile binâ ve inşâsına müdâhale ve mümâma'at olunmaması ve bundan dolayı kimesneye bir akçe ve bir habbe aldırılmaması hususlarına dikkat eyleyesiz. Fi- 21 Receb 1286 H.. / 27.10.1869 M.
MERZİFON ANADOLU KOLEJİ :
E'âzim-i ricâl-i Devlet-i Aliyyemden Sivas Vilâyeti Vâlisi olup Birinci Rütbeden Mecidi İkinci rütbe Osmâni nişân-ı zişânlarını hâiz ve hâmil olan Halil Bey dâme uluvvuhu ve mirimirân-ı kirâmdan Amasya Sancağı Mutasarrıfı ve İkinci rütbe Mecidi ve Dördüncü Osmâni nişân-ı zişânlarını hâiz ve hâmili Bekir Sıdkı Paşa dâme ikbâluhuya hüküm;
Merzifon Kasabasında evvelce te'sis edilmiş olan Amerika Mektebinin ruhsat-ı resmiyeye rabtile ol bâbda emr-i âlişânım isdârı Derse'âdetim Amerika Sefâretinden iltimâs olunmasına mebni keyfiyet Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ-yı fihâmide bi't-tezekkür işbu iltimâs Me'ârif Nizâmnâmesi ahkâmına mutâba'at demek olduğundan ber-muceb-i iltimâs ruhsatı mutazammın emr-i âlişânımın isdârı tensib olunarak bâ-mazbata taraf-ı eşref-i mülûkâneme arz ile lede'l-istizân sâlifü'z-zikr mektebde hilâf-ı sadâkat ve ubûdiyet tedrisât vuku' bulmamak ve Hükûmet-i Seniyyeme karşu bir gûna uygunsuz ahvâl zuhur etmemek ve böyle bir şey görüldüğü halde emr-i âlişânım ahkâmı ke-enlem-yekün hükmünde tutulmak üzere ifâ-yı muktezası hususuna irâde-i seniyye-i şehriyârânem müte'allık ve şeref-sudur olmağın;
Siz ki; Vâli-yi müşâr ve Mutasarrıf-ı mumâ-ileyhimsiz. Mantuk-ı emr ü fermân-ı hümâyunumun tamâmen icrâsına i'tinâ dikkat eylemenizi mübeyyin Divân-ı Hümâyunumdan işbu emr-i celili'l-kadrim isdâr ve i'tâ olundu. . Fi- 9 Zilkade 1312 H.. / 4.05.1895 M.
ELAZIG- HARPUT KOLEJİ
E'âzim-i ricâl-i Devlet-i Aliyyemden Ma'muretü'l-Aziz Vilâyeti Vâlisi olup İkinci rütbe Osmâni ve üçüncü rütbeden Mecidi nişân-ı zişânlarının hâiz ve hâmili olan Hasan Bey dâme uluvvuhuya ve Ma'muretü'l-Aziz Kazası nâib ve müftüsü zide ilmühumaya ve a'zâ-yı meclis zide mecdhimi hüküm;
Ma'muretü'l-Aziz Vilâyetinde Mezra'a nâm mahalde müteveffa Etmekçibaşı Kozma'dan kızına intikal edüp muahheren Amerika Râhipleri ma'rifetiyle iştira edilen arsa üzerine inşa olunarak muahheren yerli Protostanların cem'atına intikal eylemiş olan mektebin inşâsı bilâ-istizân mahallince verilen ruhsata mebni olduğu âhiren tebeyyün eylediği cihetle küşâdı hususuna musâ'ade-i seniyyem erzân kılınması ol bâbda vuku'bulan istid'a üzerine Şurâ-yı Devlet-i Dâhiliye Dâiresinde ve Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ-yı fihâmide bi't-tezekkür tensib ve tasvib olunmuş ve keyfiyet taraf-ı eşref-i Padişâhâneme arz ile lede'l-istizân ol vechile icrâ-yı iktizâsı hususuna emir ve irâde-i seniyye-i mülûkânem müte'allık ve şeref-sudur olmuş olmağın muktezâ-yı münifi üzre ruhsatı hâvi Divân-ı Hümâyunumdan işbu emr-i celili'l-kadrim isdâr ve i'tâ olundu.
Siz ki; Vâli-yi müşâr ve nâib ve müftü ve sâir-i mumâ-ileyhimsiz. Keyfiyet ma'lumunuz oldukda ber-minvâl-i muharrer mekteb-i mezkurun küşâdına irâe-i ruhsat eylesiz. Fi 14 Şaban 1301.H./ 08.06.1884
BEYRUT KOLEJİ :
Suriye Vilâyeti Vâlisi olup Birinci Rütbeden Mecidi nişân-ı zişânı hâiz ve hâmil olan Vezirim Râşid Paşa dâme iclâluhuya ve Rumeli Beylerbeyliği pâyelülerinden Beyrut Sancağı Mutasarrıfı Kâmil Paşa dâmet meâbiduhuya ve Beyrut nâib ve müftüsü zide ilmühumaya ve a'zâ-yı meclis zide mecdihime hüküm;
Amerikalıların Beyrut'ta kâin bir bâb kiliselerinin tevsi'i hususuna müsâ'ade-i seniyyem erzân kılınması mukaddemâ cânib-i sefâretden v uku' bulan istid'â keyfiyet lede'l-isti'lâm; mezbur kilise nefs-i Beyrut'da Zokak el-Bevâz Mahallesinde olarak derdest-i inşâ idüğiu ve henüz kilise heyetine geçmediği ve bu ebniyenin cümlesinden olan mekteb dahi ikiyüz ellisekiz senesinde yapılup Amerikaluların orada icrâ-yı âyin etmekde bulundukları cihetle icrâ-yı icâbı bâ-mazbata ve tahrirât inhâ ve ol bâbda tersim olunan bir kıt'a harita dahi takdim ve isrâ kılınmış ve memâlik-i mahrusa-i Şâhânemde bulunanedyân ve mezâhib ashâbının her cihetle asâyiş-i kâmileye mazhar olmaları şi'âr-ı fütüvvet ve ma'delet iktizâsından bulunmuş olmakdan nâşi zikr olunan kilisenin ikmâl ve inşâsı hususuna musâ'ade-i seniyye-i mülûkânem erzân kılınarak emr-i hümâlun-ı şâhânem sunuh ve sudûr eylemiş olmağın muktezâ-yı münifi üzre ruhsatı hâvi Divân-ı Hümâyunumdan işbu emr-i celili'l-kadrim isdâr ve i'tâ olundu.
Siz ki; Vâli ve Mutasarrıf-ı müşâr ve nâib ve müftü ve sâir-i mumâ-ileyhimsiz. Zikrolunan kilisenin ber-minvâl-ı muharrer itmam ve inşâsında kimesneye mazarrat-ı sahihası ve mahallince bir gûna mahzuru olmadığı ve harıtasına muvafık surette yapılup ândan hâriç bir şey yapılmadığı halde hiçbir tarafdan müdâhale ve mümâma'at olunmaması ve bundan dolayı kimesneye bir akçe ve bir habbe aldırılmaması hususlarına dikkat ve hilâfından be-gâyet tehâşi ve mücânebet eyleyesiz. Fi- 9 Receb 1284 H. / 17.11.1866 Cumartesi.
Kayıtlarına mutabıktır. Mühür: (Divân-ı Hümâyun Kalemi)
BÂB-I ÂLİ
DÂİRE-İ SADÂRET
Âmadi-i Divân-ı Hümâyun
1096
Memâlik-i şâhânede te'sis olunmuş olan Amerika mekâtibi hakkında hâk-i pây-ı âliye takdim kılınacağı Encümen-i Mahsus-u Vükelâdan bâ-mazbata arz olunan ve Divân-ı Hümâyun Kaleminden ihrâç ettirilen ferâmin-i âliye suretleri ve ruhsatnâmeye merbut mekâtibin mevâki'i ve ruhsat-nâme tarihlerini mübeyyin Ma'ârif Nezâret-i Celilesinden tanzim olunan hulasa arz ve takdim kılınmış ve fermân-ı âlilerin müstenid olduğu dört kıt'a irâde-i seniyye-i Hazreti hilâfet-penâhi berâber bulunmuşdur Efendim. 13 Cemâziye'l-evvel 322 / 14 Temmuz 320/ 27.07.1904 M.
Sadrazam ¦.
Merzifon Amerika Anatolian Koleji Çelebi Mehmed Vakfı arsası üzerine icâreteynli mukataa ile 1865 de kurulmuş olup, 1893'de Türk Edebiyat Öğretmeninin öldürülmesi sonucu Koleje yapılacak baskın sırasında Ermeni Komitacılarının halka dağıtılmak ve kendi yanlarına çekmek için teksir ve gazete çıkardıkları kolejin bir sınıfında, bunu duyan emniyet kuvvetleri baskın yapacağı haberini alınca, teksirleri ortadan kaldırmak amacıyla yangın çıkarırlar. Ahşap tabanı yanan sınıf için Amerikan Sefareti, Osmanlı Devleti'ni suçlar ve Osmanlı Devletinden tazminat 500 lira ister. 9 Kânun sani 325 / 22.01.1910 tarihinde Amasya Defter-i Hakâni Memuru Halil Rifat Efendi'nin yazısı ile Çelebi Sultan Mehmed Vakfı'nın 19 dönümlük iki tarlası üzerine icareteynli, tazminat parası ve Amerika ile İngiltere'den gelecek bağış paralarla ile hastane yapılmak üzere planı ile birlikte Başkent olan İstanbul'a müracaat şöyle edilir:
02 Muharrem 1329 H./ 05.01.1911 M. Tarihinde Amerikalı misyonerlerden Charles Johns tarafından Merzifon Çelebi Sultan Mehmed Han Vakfı'nın mutasarrıf olduğu mahalde Amerikan şirketi adına hastane inşası için ruhsat ister , talep, 13 gün sonra şimdiki Danıştay olan Devlet ŞÃ»rası'nda görüşülüp onaylandıktan sonra zamanın Bakanlar Kurulu kararı çıkar. Yani, 16 Muharrem 1329 H./ 18.01.1911 tarihinde Sultan Çelebi Mehmed Vakfı'ndan 19 dönüm, 11.472 m2 iki adet tarlanın 55.000 kuruş kıymetindeki tarlanın binde onu vakfa icare-i zemin alınmak şartıyla, kiranın muntazaman ödenmesi koşulu ile, emlak vergisinin alınmaması, kaydı ile Bakanlar Kurulu kararı çıkar. Kararda Sadrazamın mührü vardır. Ayrıca Şeyhülislam, Adliye Nazırı, Hariciye Nazırı, Evkaf Nazırı, Bahriye Nazırı, Maarif Nazırı, Ticaret Nazırının isimleri yer almaktadır. Evrak eklerinde hastane mahallinin krokisi ve hastane planı bulunmaktadır .
Bu konu ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivinde DH.İD.123/3 numaralı dosyada 11 belge bulunmaktadır. Bu belgelerin transkribe edilmiş şekli aşağıdadır :
Belge 1:
Bâb-ı Âli
Dâire-i Sadâret Dâhiliye Nezâreti Celilesine
Tahrirât Kalemi
2334
Devletlü Efendim Hazretleri.
Amerika misyonerlerinden Charles Thranis Merzifon'da cennetmekân Çelebi Sultan Mehmed Han Hazretleri Vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu on dokuz dönüm yani on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabba'ında ve elli beş bin kuruş kıymetinde olan iki kıt'a tarladan dokuz yüz kırk beş metro (metre) murabba'ı Amerika misyonerleri nâmına müceddeden inşâsına müsâa'de i'tâsı istid'â olunan hastahânenin işgal edeceği arazinin kıymeti olan elli beş bin kuruşun binde onu nisbetinde vakfı nâmına senevi icâre-i zemin tahsis olunmak ve her nev'i vergü ve rüsûmu usûl ve nizâmına tevfikan muntazaman te'diye ve ifâ kılınmak üzere yapılmasına ruhsat verilmesi husûsuna 14 Ağustos 327 tarihli ve 4/1413 numaralı tezkire-i devletleri üzerine ŞÃ»râyı Devlet ve Meclis-i Vükelâ karârıyla bi'l-istizân İrâde-i Seniyye-i Cenâb-ı Pâdişâhi müte'allik buyrularak Mâliye Hâriciye ve Evkâf-ı Hümâyun Nezâret-i celile ve aliyyelerine tebliğât icrâ kılınmış olmakla iktizâsının ifâsına himmet buyrulması siyâkında tezkire-i senâveri terkim kılındı Efendim. Fi 28 Muharrem sene
329/ 16 Kânun-ı Sâni, sene 326. ( 29.01.1911 M.)
Sadrazam
(İmza)
Belge 2:
Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Şu'be 4
Sivas Vilâyeti Vekâlet-i Behiyyesine
2 Ağustos sene 326 tarihli 276 numaralı tahrirâta cevâbdır.
Amerika misyonerlerinden Charles Thranis Merzifon'da cennetmekân Çelebi Sultan Mehmed Han Hazretleri Vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu on dokuz dönüm yani on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabba'ında ve elli beş bin kuruş kıymetinde olan iki kıt'a tarladan dokuz yüz kırk beş metro (metre) murabba'ı Amerika misyonerleri nâmına müceddeden inşâsına müsâa'de i'tâsı istid'â olunan hastahânenin işgal edeceği arazinin kıymeti olan elli beş bin kuruşun binde onu nisbetinde vakfı nâmına senevi icâre-i zemin tahsis olunmak ve her nev'i vergü ve rüsûmu usûl ve nizâmına tevfikan muntazaman te'diye ve ifâ kılınmak üzere yapılmasına ruhsat verilmesi husûsuna sebk eden irâde üzerine ŞÃ»râyı Devlet ve Meclis-i Vükelâ karârıyla bi'l-istizân İrâde-i Seniyye-i Cenâb-ı Pâdişâhi şeref müte'allik buyrularak Mâliye Hâriciye ve Evkâf-ı Hümâyun Nezâret-i celilelerine tebliğât icrâ kılındığı bâ-tezkire-i Aliyye izbâr edilmekle mûcibince iktizâsının ifâsı bâbında.
Belge 3:
Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Şu'be 4
Huzûr-ı Âli-i Hazret-i Sadâretpenâhiye
28 Nisan 326 tarihli ve 538 numaralı tezkireye zeyildir.
Amerika misyonerlerinden Charles Thranis tarafından Merzifon'da inşâ edilmek istenilen hastahâne içün taleb olunan ruhsat-ı resmiyenin ifâsına âid mu'amele ba'de ifâ edilmek üzere evvel emirde mahalli mezkûrda böyle bir hastahâne inşâsında mahzûr ve etrâf ve civârında cevâmi-i şerife ve hayrât ve meberrât-ı islâmiyye mevcûd olub olmadığı ve bunun masârıf-ı inşâiyye ve dâimesinin ne sûretle temin ve tesviye olunacağı ve merzânın ücretle mi meccânen mi tedâvi edileceği istizâhâtını hâvi divân-ı hümâyunun tevdi buyurulan 10 Mayıs 326 tarihli tezkiresi üzerine sebk eden isti'lâma cevâben izâhât-ı mutlakayı muhtevi Sivas vilâyetinden alınan leffen ve evrâk-ı i'âdeten takdim kılınmış olmakla arz-ı sâbık vecihle mevdû'una icrâyı icâbı menût rey'i sâmi-i Sadâretpenâhileridir olub.
Hülasa: Merzifon'da inşa edilmek istenilen hastahâneye dâir.
Belge 4:
ŞÃ»râyı Devletin gayri devâirden mesâlih-i şahsiyyeye dâir verilen mazbata-ı mahsûsa varakıdır
Kıymeti beş kuruştur
Amerika Misyoner Şirketi nâmına inşâ olunacak hastahâne hakkında.
Amasya Mutasarrıflığı Vekâlet-i Cânib-i Âlisine
Amerika misyoner şirketi nâmına bâ-sened-i hâkâni mutasarrıf olduğu şarkan rumlar ve garben öküzoğlu Bakos şimâlen Hacı Ahmed cenûben tarik ve şarkan Amerika teb'asından mösyö Thranis garben tarik şimâlen Araboğlu ved Cekamoğlu cenûben tarik ile mahdûd on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabbaı' iki kıt'a tarlasının dokuz yüz kırk beş metro (metre) murabba'ı mahalline müceddeden hastahâne binâsı inşâsına ruhsat i'tâsı Merzifon'da Amerika Mektebi Müdürü Mösyö Theranis tarafından verilen arzuhalde istid'â kılınması üzerine kıymeti takribiyesi elli beş bin kuruştan ibâret ve arâzi-i mevkûfe-i gayri sahihadan bulunan mahalli mezkûre ebniye inşâsında bir gûne mahzûr nizâmı olmadığı icrâ edilen tahkikattan anlaşılmış ve yapılacak ebniyenin haritası leffen takdim kılınmış olduğundan kıymet-i muharreresine nazaran mukâta'a-i zemine rabtıyla ruhsat-ı resmiyyesinin istihsâline müsa'ade buyrulması bâbında emr ve irâde hazret-i men lehu'l-emrindir 7 Muharrrem sene 328/ 5 Kânûn-i Sâni sene 325. (19.01.1909 M.)
Tahrirât Katibi Mâliye Müdürü eddâi Müftü eddâi Nâib Merzifon Kâimakâmı.
Belge 5:
Defter-i Hâkâni Memurluğuna fi- 9 Kânûn-ı Sâni sene 325. Numara 235.
Merzifon'da Amerika misyonerlerinin on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabba'ı Çelebi Sultan Vakfından elli beş bin kuruş kıymetli on dokuz dönüm iki kıt'a tarla üzerine kendileri tarafından inşâ olunacak hastahâne binâsı hakkında mahalli hükümeti tarafından bi't-tanzim mutasarrıflığa gönderilen üç yüz dokuz numaralı ve 5 Kânûn-ı Sâni sene 325 tarihli dâireye muhavvel mazbata ve bir kıt'a harita üzerinde tedkikâk-ı mukteziye bi'l-icrâ bir sûreti merbût kıymet pusulasında muharrer fi- 1 Eylül sene 324 tarih ve 142 dâimi ve Teşrin-i Evvel 313 dâimi defterinde Amerika teb'asından Çars Tranisi nâm kimesnenin mutasarrıf olduğu nümâyan olmuş olduğundan leffiyle keyfiyetin Dâhiliye Nezâret-i Celilesine arz ve beyân-ı ma'lûmât olunmak üzere vilâyet-i celileye takdimi bâbında fermân fi 18 Kânûn-ı Sâni sene 325. (Mühür Amasya Sancağı Defter-i Hakâni Memuru Halil Rif'at).
Belge 6:
Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Şu'be 4
Huzûr-ı Âli-i Hazret-i Sadâretpenâhiye
Amerika misyonerlerinden Charles Thranis tarafından Merzifon'da Çelebi Sultan Vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu muharreru'l-mikdâr mahal Amerika Misyonerler şirketi nâmına müceddeden hastahâne inşâsı içün kıymet-i muhammemesine nazaran mukâtaa'i zemin tahsis edilmek üzere ruhsat-ı resmiyye istikâli istid'â olunduğuna dâir Sivas Vilâyetinden alınan tahrirât melfûfetiyle berâber takdim kılındığından icrâyı icâbı zımnında ŞÃ»râyı Devlete tevdi'i menût rey'i sâmi-i Sadâretpenâhidir ol-bâbda.
Hülasa: Amerika Misyonerlerinden Charles Thranis tarafından Merzifon'da yapılacak hastahâne hakkında.
Belge 7:
Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye Dâiresi Şu'be 4
Sivas Vilâyet-i Behiyyesine
Amerika misyonerlerinden Charles Thranis tarafından Merzifon'da inşa edilmek istenilen hastahâne içün icab eden ruhsat-ı resmiyyenin istihsâline dâir makâm-ı vâlâlarından vârid olan 17 Nisan sene 326 ve 72 numaralı tahrirât üzerine sadârât-ı a'zimeye yazılan tezkire-i senâveri Divân-ı Hümâyun kalemine lede'l-havâle Divân-ı mezkûrdan yazılub tevdi' buyrulan ruhsat matlubunun i'tâsına âid mu'amele ifâ edilmek üzere evevel emirde mahalli mezkûrede bu yolda bir hastahâne inşâsında mahzûr ve etrâfı ve civârında Cevâmi- Şerife ve hayrât ve meberrât-ı İslâmiyye olub olmadığının ve hastanenin masârıf-ı inşâiyesi ve dâimesinin ne yolda tesviye ve temin ve kabul edileceğinin ve merzânın ücretlemi yoksa meccânenmi tedâvi olunacağının isti'lâmıyla alınacak ma'lûmâtın ebnâsı husûsuna lüzum gösterildiğinden bu cihetle hakkındaki malumatın muvazzahan iş'âr buyrulması bâbında.
Belge 8:
YILDIZ SARAY-I HÜMÂYUNU
Sivas Vilâyetinden Şifre
Merzifon'da bulunan Amerika misyonerleri mektebinin müdürü Herrik nezd-i çâkıraneye gelerek teb'a-i Devlet-i Aliyyeden Doktor Badonek'in taht-ı tasarrufunda ve mekteb-i mezkûrun ittisâlinde olub geçende muhterik ( yanmış) olan ebniyenin tekrar inşâsı içün beş yüz lira i'tâsıyla mekteb ihdâsı Bâb-ı Âli ile Amerika Sefâreti beyninde karargir olduğunu ifâde ve mezkûr arsanın kendi nâmına mu'amele-i ferâğıyenin hemen icrâsını istid'â eylemiştir sâlifu'z-zikr misyonerlerin erbâb-ı fesâdın teşebbüsât-ı muzırrelerine iştirâk etmeyeceklerine itminân hâsıl olsa dahi bunların asıl maksatları olan protestan mezhebinin ta'mimine vesile olan mekteblerinin terakkisini temin içün yerli mu'allimlerin ve şâkirdânın efkâr-ı fâsidelerine karşu ağmâz-ı ayn ve bazı nesâyih-i sathiye ile iktifâ ettikleri ahvâl-i câriye ile ma'lûm ve mezkûr mektebin henüz ma'hûd hezeyannâme meselesini müte'âkib tevsii ermenilerin lisânında deverân eden müdâhalat-ı ecnebiyye neşriyâtını teyid ve sûi tesir hasıl edeceği emr-i meczum bulunmuş olmakla bu bâbda edilecek mu'amele Dâhiliye Nezâretinde istifsâr olunmuş isede ifâyı muktezâsı her halde manût emr u fermân mülhemiyet iktirân-ı hazret-i Hilâfetpenâhidir.
Fermân fi-21 Temmuz sene 1309 Sivas Valisi
Halil
Belge 9:
Bâb-ı Âli
Meclis-i Mahsûs
4085
Amerikan misyonerlerinden Charles Thranis tarafından Merzifon'da Cennetmekân Çelebi Sultan Mehmed Han Hazretleri vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu muharreru'l-mikdar mahal üzerine Amerika misyonerleri şirketi nâmına müceddeden inşasına ruhsat i'tâsı istid'â olunduğu Sivas Vilayetinden bildirilen hastahane hakkında Dâhiliye Nezâretinin tezkire-i muhavvelesi üzerine Hâriciye ve Mâliye Nezâretleriyle bi'l-muhâbere ŞÃ»râyı Devlet Mülkiye Dairesinden kaleme alınıp melfûfiyle meyâne-i bezgânemizde mutâla'a olunan mazbata dermiyân olunduğu vecihle muma ileyh Çars tranisin vakf-ı mişârun ileyhden uhde-i tasarrufunda bulunan on dokuz dönüm yani on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabba'ında ve elli beş bin kuruş kıymetinde olan iki kıt'a tarladan dokuz yüz kırk beş metro (metre) murabba'ı mahalline şirket-i mezkûre nâmına müceddeden hastahâne inşâsıyla kalan mahallin dahi hastaların teferrüc ve teneffüslerine mahsûs bahçe halinde isti'mâl olacağı ve etrâfında Cevâmi-i Şerife ve hayrât ve meberrât-ı İslâmiyye bulunmadığı cihetle hastahâne inşâsında mahzûr bulunmadığı ve Merzifon'daki Amerika Koleji Avrupa'da bulunan ashâb-ı hayrât tarafından verilen i'âne ve Amerika misyoner şirketinin mu'âveneti ve hastalardan alınan ücret-i tedâvi ile idâre eylemekde olduğundan yapılacak hastahâne masârıf-ı inşâ'iyyesinin de bu meyanda tesviye ve üç binânın birleştirilerek hastahâne ittihaz kılınacağı ve el-yevm mevcûd mahal kâfi olmadığı cihetle kasabanın kenarında yeniden iştirâ olunacak tarla duvar içine alınarak hastahâne inşâ etmek fikrinde bulunduğu vilâyet tezkiresinin iş'ârından anlaşılmış ve Amerika müessesetına dâir evvelâ defterde Merzifon'da misyonerlere aid bir Kolej İnâs Mektebi, Mekteb-i Sanâyi', İlâhiyyât Mektebi, Eytamhâne, hastahâne, mu'âyenehâne ve mesâkin münderic ise de bu def'a inşâsına ruhsat i'tâsı istid'â olunan hastahâne bu müessesâttan başka olacağı ve Merzifon'daki bir kasabada Amerikalı nâmına iki hastahâne küşâdı tedâvi olunacak hastalardan ücret ahzıyla temin istifâde maksadına müstenid olacağı cihetle bu hastahâneden emsâline kıyâsen emlak vergisi ve rüsum-ı sâiresi alınması muhtâc-ı teemmül göründüğü Divân-ı Hümâyun kaleminin tezkiresinde dermiyân olunmuş olmasına ve ücret-i tedâvi ahzıyla temin-i istifâde edilmek üzere tesis edilecek olan hastahânelerin vergi ile mükellefiyeti lüzûm-ı mâliye ve sâlifu'z-zikr hastahâne hakkında sefârete karşı bir gûne te'ahhüd etmediği zâten sefâretleri cânibinden mürâca'at vuku'unda dahi ücretli mekteb ve hastahâne ve emsâlinin vergiye teb'iyyeti kâidesinin makbûliyetine çalışılmakta olduğu Hâriciye Nezâretlerinden iş'âr kılınmasına nazaran mezkûr hastahânenin işgal edeceği arâzinin kıymeti olan elli beş bin kuruşun binde onu kıymetinde vakfı nâmına senevi icâre-i zemin tahsis olmak ve her nev'i vergi ve rüsûmu usûl ve nizâmına tevfikan muntazaman tediye ve ifâ kılmak üzere inşâsı içün emr-i âli isdârı husûsunun Divân-ı Hümâyun kalemine havâlesi ve Dâhiliye ve Mâliye ve Hâriciye ve Evkâf-ı Hümâyun ve Defter-i Hâkâni Nezâretlerine ma'lûmât i'tâsı bi't-tezekkür mezkûr mazbata melfûfiyle arz ve takdim kılınmakla kâtıbe-i ahvâlde emr u fermân hazret-i men lehu'l-emrindir fi- 16 Muharrem sene 329/ 4 Kânûn-ı Sâni sene 326.
Harbiye Nâzırı, Dâhiliye Nâzırı, Hâriciye Nâzırı, Adliye Nâzırı ve ŞÃ»râyı Devlet Reisi, Şeyhulislam, Saadrazam,
Evkâf-ı Hümâyun Nâzırı, Orman ve Ma'âdin ve Zira'at Nâzırı, Ticâret ve Nâfi'a Nâzırı, Ma'âriz Nâzırı, Bahriye Nâzırı,
Mâliye Nâzırı.
Belge 10:
Amerikan misyonerlerinden Charless Thranis tarafından Merzifon'da Çelebi Sultan Mehmed Han Hazretleri vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu muharreru'l-mikdar mahalde Amerika misyonerleri şirketi nâmına müceddeden hastahâne inşası içün ruhsat i'tâsı istid'â olunduğundan bahaisle ifâyı muktezâsına dair Sivas Vilayetine mürsel tahrirâtın takdimini kılmağın Dahiliye Nezâretinin 28 Nisan 326 tarihli tezkiresi üzerine Divân-ı Hümâyun kaleminden bâ-müzekkere gösterilen muktezâ vecihle sebk eden tebliğ-i sâmiye cevâben nezâret-i müşârun ileyhâdan bi't-takdim ŞÃ»râyı Devlete havâle buyrulan 14 Ağustos 326 tarihli ve 4/1413 numaralı tezkire ve melfûfâtı kalem-i mezkûrun derkenâr-ı âhiri ile mülkiye dairesinde kıraat olundu tahrirât- vilâyette mûma ileyhin vakf-ı müşârun ileyhden uhde-i tasarrufunda bulunan on dokuz dönüm yani on bir bin dört yüz yetmiş iki metro (metre) murabba'ında ve elli beş bin kuruş kıymetinde olan iki kıt'a tarladan dokuz yüz kırk beş metro (metre) murabba'ı mahalline Amerika misyonerler şirketi nâmına müceddeden hastahâne inşâsıyla kalan mahallin dahi hastaların teferrüc ve teneffüslerine mahsûs bahçe halinde isti'mâl olacağı ve bu tarlalar civârında ve etrâfında Cevâmi-i Şerife ve hayrât ve meberrât-ı İslâmiyye olmadığı cihetle hastahâne inşâsında bir gûne mahzûr bulunmadığı ve Merzifon'daki Amerika Koleji Avrupa'da bulunan ashâb-ı hayrât tarafından verilen i'âne ve Amerika misyoner şirketinin mu'âveneti ve hastalardan alınan ücret-i tedâvi ile idâre eylemekde olduğundan yapılacak hastahâne masârıf-ı inşâ'iyyesinin de bu meyanda tesviye ve üç binânın birleştirilerek hastahâne ittihaz kılınacağı ve el-yevm mevcûd mahal kâfi olmadığı cihetle kasabanın kenarında yeniden iştirâ olunacak tarla duvar içine alınarak hastahâne inşâ etmek fikrinde bulunduğu görünmüş ve Divân-ı Hümâyun kaleminin derkenârında Amerika müessesetına dâir evvelâ defterde Merzifon'da misyonerlere aid bir Kolej, İnâs Mektebi, Mekteb-i sanâyi', İlâhiyyât Mektebi, Eytamhâne, Hastahâne, Mu'âyenehâne ve mesâkin münderic ise de bu def'a inşâsına ruhsat i'tâsı istid'â olunan hastahâne bu müessesâttan başka olduğu ve Merzifon'daki bir kasabada Amerikalılar nâmına iki hastahâne tesis ve küşâdı tedâvi olunacak hastalardan ücret ahzıyla temin istifâde maksadına müstenid olacağı vilâyetce beyân edildiği ve me'a hezâ bu hastahâneden emsâli asâr-ı hayriyeye kıyâsen emlak vergisi ve rüsum-ı sâiresi alınması muhtâc-ı teemmül göründüğü ve defter-i müessesât hâricinde inşâsına ruhsat i'tâsı istid'â olunan işbu ikinci hastahânenin mezkûr defterde münderiç hastahâne gibi mazhar-ı ma'neviyetyet olan asâr-ı hayriyeden onulacak olduğu halde işgal edeceği tarlaların kıymeti olduğu gösterilen elli beş bin kuruşun binde onu kıymetinde vakfı nâmına senevi icâre-i zemin tahsis olmak üzere mezkûr hastahânenin inşâsına müsa'adesine istihsâli icab edeceği dermiyân kılınmıştır mevzu'u bahs olan hastahânenin hastalardan ücret almak sûretiyle bir nev'i ticârethâne halinde küşâd edileceği anlaşılıb şu hâle nazaran vergi ile mükellef tutulması icâb edeceği tebâdir-i hatr olmakda isede musakkafât kânûnunun dördüncü maddesinin yedinci fıkrasında medâris ile mu'ârife ve cizyeye aid olarak cânib-i hükümetten ruhsat verilmiş müessesâta mahsûs olan ve icâr ve isticâr edilmeyen musakkafâtın vergüden müstesna olacağı muharrer bulunduğu orada zâten mevcûd olan bir hastahânede tedâvi edilen merzânın kudretleri müsâ'id olanlarından ücret alındığı ve me'a hezâ eski hastahâneden vergi nâmıyla şimdiye kadar bir şey alınmadığı halde müceddeden inşâ olunacak olan bu hastahânenin vergiye tâbi' tutulması dahi bâis-i mübâhese edilebilüb netice i'tibâriyle mu'amele-i ahkâm-ı kânûniyeyi tatbikten ibâret olduğu cihetle tafsilât-ı vâkı'aya nazaran bu bâbdaki mutâla'a Mâliye Nezâretine ba'de'l-istifsâr cevâben alınan 27 Teşrin-i Evvel 326 tarihli tezkirede umûr-i cizyeye âid olarak cenâb-ı hükümetten ruhsat verilen ve icâr ve isticar edilmeyen müessesâtın vegiden istisnâsı musakkafât kânununda muharrer ise de kânûn-ı mezkûr Sivas Vilâyetinde henüz tatbik olunmadığı ve tatbik edilmeyen yerlerde hükmü câri olmadığı musarrah bulunduğu ve hâl-i hazırda câri usûlünce eğerçi fukarâyı meccânen tedâvi etmek üzere tesis edilmiş olan böyle müessesâtı cizye ruhsat tesis i'tâ eylediği vakt-i istihsâl olunan ferâmin-i âliye mûcibince istisnâen vergiden mu'af tutmuş ise de ücreti tedâvi ahzı ile temin-i istifâde edilmek üzere tesis edilecek olan hastahânelerin tahsil-i istisnâıylada sebeb ve mecbûriyet bulunmadığı beyânıyla mezkûr hastahânenin vergi ile mükellefiyeti lüzûmu beyân ve bi'l-muhâbere Hâriciye Nezâretinden alınan 15 Kânûn-ı Evvel 326 tarihli tezkerede sâlifu'z-zikr hastahâne hakkında sefârete karşı bir gûne te'ahhüd sebk etmemiş olduğuna ve bunun esâsen ücretle hasta kabul ve tedâvi eder bir müessese olacağı ve zâten sefâretleri cânibinden müraca'at vuku'unda dahi ücretli mekteb ve hastahâne ve emsâlinin külliyyen vergiye teb'iyyeti kâidesinin makbûliyetine çalışılmakta bulunduğuna mebni taleb olunan ruhsatın gerek vakıf gerek hazine-i mâliye âidâtı ve rüsûm müteferri'asıyla gümrük-i resmi kâffeten verilmek şartıyla i'tâsı lâzım geleceği dermiyân kılınmış olmasına nazaran sâlifu'z-zikr hastahânenin iştiğal edeceği arazinin kıymeti olan elli beş bin kuruşun binde onu nisbetinde vakfı nâmın senevi icâre-i zemin tahsis olunmak ve her nev'i vergi ve rüsûm ve usûl ve nizâmına tevfikan muntazaman tediye ve ifâ kılınmak üzere inşâsı içün emr-i âli isdârı husûsuna bi'l-istidâne irâde-i seniyye-i hazret-i pâdişâhi müte'allik bulunduğu halde ifâyı muktezâsının Divân-ı Hümâyun kalemine havâlesi ve Dâfi'iyye ve Mâliye ve Evkâf-ı Hümâyun ve Defter-i Hâkâni Nezâretlerine malûmât i'tâsı tezekkür ve haritası leffen takdim kılınıb ol-babda emr u fermân hazret-i men lehu'l-emrindir fi 10 Muharrem sene 329- fi 29 Kânûn-ı Evvel sene 326. (12.01.1911 M.)
A'zâdan, A'zâdan, A'zâdan, A'zâdan A'zâdan, Mülkiye Dâiresi Müdir-i Sânisi
mühür mühür mühür mühür mühür mühür.
Belge 11:
Bâb-ı Âli
Dâire-i Sadâret
Meclis-i Vükelâ ve Ma'ruzât Kalemi
4085
Atifetlü Efendi Hazretleri
Amerika misyonerlerinden Charless Thranis tarafından Merzifon'da Cennetmekân Çelebi Sultan Mehmed Han Hazretleri vakfından bâ-sened mutasarrıf olduğu muhareeru'l-mikdâr mahal üzerine Amerika misyonerleri şirketi nâmına müceddeden inşâsına ruhsat i'tâsı istenilen hastahâne hakkında ŞÃ»râyı Devlet Mülkiye Dâiresinin mazbatası üzerine meclis-i mahsûs-ı vükelâda cereyân eden müzâkereyi hâvi kaleme alınan mazbata melfûfiyle arz ve takdim kılınmakla İrâde-i Seniyye-i Hazret-i Pâdişâhi vecihle şeref-sudûr buyrulur ise mantûk- âlisi infâz olacağı beyânıyla tezkire-i senâveri terkim kılındı Efendim 16 Muharrem sene 329/ 4 Kânûn-ı Sâni sene 326. (18.01.1911M.) Sadrazam
İmza
Ma'ruz-ı Çâkıreneleridir;
Reside-i dest tanzim olan işbu tezkire-i seniyye-i sadâretpenâhileri meclis-i mahsûs-ı vükelânın melfûf mazbatası ve teferru'âtı ile berâber manzûr-ı âli buyuralarak mûcibince irâde-i seniyye-i cenâb-i pâdişâhi şeref-sâdır olmuş ve mazbata'i mezkûrenin bâlâsı imzâyı hümâyun-ı hazret-i tacdâri ile tevşih buyrulmuş olmakla ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyu'l-emrindir 11 Muharrem 329/ 5 Kânûn-ı Sâni 326
ser-Kâtib-i Vilâyet-i Şehriyâri Halid Ziya
Bilindiği halde işletilmeyen Merzifon ile şimdiki Suluova arasındaki Merzifon'a takribi 20 Km. mesafede, Merzifon-Samsun-Suluova kavşağında bulunan eski Çeltek Kömür Madeninin imtiyazını Kolejden mezun bir genç Ermeni almayı başarır ve Kolejde de bu maden kömürü kullanılır.
Dr.Tracy bir inşaatcıydı. Merzifon'da pişmeye elverişli kili ilk defa tesbit ederek Marsilya tuğlası imali üzerinde çalışmış ve Merzifon'da üretilmesine sağlamıştır.
Merzifon'da 11.08.1909 da Aya Barbara Rum, 17.11.1912'de Ermeni Kilisesi inşaası için de izin verilir.
Hafız Kaptan tarafından Merzifon'da Fransa Ordusu için ekmek ve peksimet üreten fırın Ermeniler ve Müslümanlar tarafından yağmalanarak tahrip edilmiş , sorumluların ortaya çıkarılması için İstanbul'dan 17 Cemaziyelahir 1272 H./ 24.02.1856 tarihinde yazı gelmiştir . 17.04.1857'de de konu ile ilgili tahkikatın bildirilmesi istenmiştir .
9 Haziran 1898'de Tuggovias A.Thorodie ile Lermidos D. Perdarius, verdiği dilekçe ile Taşan Dağı 2 km. delinerek Bakır Çay Deresi'nin Merzifon'a akıtılması imtiyazının hususi bir şirket tarafından istenir . Nafıa Nezareti maliyet ister. Önce 30.000 kuruşluk bir maliyet çıkarılır. Daha sonra 50.000 kuruşa yükseltilir. Mahalli imkanlarla bu projenin gerçekleştirilmesi mümkün görülmediğinden İstanbul'a hatırlı kişiler vasıtasıyla konu tekrar iletilir. 23 Rebiulevvel 1316 H./ 11.08.1899 tarihinde Şakir Paşa'nın Nafıa Nezareti ile muhaberesine ait 9 evrak Başbakanlık Arşivi'nde bulunmaktadır. Neticede Nafıa Nezareti tarafından mali konularda dikkate alındığında proje uygun görülmemiştir.
Merzifon'da şehir akropolünde birbirine kuş uçuşu 500 m. Mesafede 3 kilise vardır. Biri en yüksekte olup, İçkalenin kuzey-batı tarafında, beden duvarlarının büyük bir kısmı yıkılmış, 1955 yıllarında duvarlarının bir kısmında tahrip edilmiş fresk bulunup, 1950-60'lı yıllarda harabe halinde idi ve İrfan İlkokulu arkasındaydı. Bu kilisenin adı G.White'nin eserinde St.Barbara olarak geçer. Rum Aya Barbara kilisesidir. Eski Doğan Sineması da eski bir kilisedir. Ermenilere ait olmalıdır (?). 1980'li yıllara kadar şehrin en büyük ve iyi sineması olarak hizmet vermiştir ve zannedersem 1999 yılında Türkiye Diyanet Vakfına tahsisli iken, konferans salonu olarak kullanılırken yandı. Diğeri ise, yine Yokuşbaşı semtinde 1965'lere kadar Ortaokul olan binanın karşısında, zannedersem 1954 yılında Belediyece restore edilip Şan Sineması olarak Belediye tarafından kiralanıyordu. Daha sonra ses akustiği fazla olduğundan, çınlamayı da kesemediklerinden sinema kapandı. Kültür ve Tabiat Varlıkları kararlarına aykırı olarak etrafına binalar yapıldı. Yakın tarihlere kadar Düğün salonu levhası görülüyordu.
24 Receb 1327 H./ 11.08.1909 tarihinde Rum Aya Barbara Kilisesinin yenilenmesi için Bab-ı Ali'den Rumlar'ın müracaatları üzerine ferman çıkmıştır . Buna karşılık Ermeniler de boş durmamış, 07 Zilhicce 1330 H./ 17.11.1912 tarihinde Protestan kilisesinin harap olması sebebiyle yeniden inşasına Osmanlı Hükümeti tarafından ruhsat verilmiştir . İnşaat ruhsat tarihlerine bakarak, St.Barbara kilisesi yeniden inşa edilmeyerek başka kilise yapılmış olup, söz konusu kiliselerin eski Doğan ve Şan sinemaları olduğunu söyleyebiliriz.
04 Recep1331 H./09.06.1313 tarihinde Bab-ı Ali tarafından Sivas Valiliğine yazılan yazıda; Merzifon De la Soumisition Rahiplerinin Gureba Hastahanesinin hangi tarihte, ne surette inşa edildiği, ruhsatlarının bulunup-bulunmadığı hakkında ki soruya cevap verilmesi istenmektedir .
|
