GAZİ YAHYA PAŞA'NIN 1506 TARİHLİ VAKFİYESİ
Sadi BAYRAM
Balkanlar ve Orta Avrupa'da bulunan devletlerin tarihi vesikaları genelde Rumeli'nin fethinden sonra yani Sultan I. Murad'dan itibaren Osmanlı İmparatorluğu ile özdeşleşmiş olup bu gün Türkiye Cumhuriyeti Arşivlerinde mahfuzdurlar.
Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde ise bugün 43.000 civarında vakfiye ve sayıları milyonları aşan belge mevcut bulunmakta ve Osmanlı İmparatorluğunun Kırımdan Basra'ya, Viyana kapılarından Tebriz önlerine, Kuzey Afrika ülkeleri dahil olmak üzere geniş bir sahaya yayılmaktadır.
Osmanlı Devleti merkezi idare yerine mahallinden idareye önem vermiş ve bu hususta vakıf kurumunu kullanmıştır. Vakıflar vasıtasıyla öğretim, sosyal , kültürel ve ekonomik ihtiyaçları karşılamış, sosyal patlamaların önüne geçmiş, beldeleri imâr ve ihya etmiştir.
Otuz yıldan bu yana, Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Dairesi Başkanlığı Arşivi'nde bulunan Fatih Sultan Mehmed'in Eyüp Sultan , Sultan II. Bayezıd, Kanuni Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mehmed , Nurbânû Valide ( Atik Valide ) Sultan, I. Mahmud, III. Selim, Beyhan Sultan, II. Mahmud, Bezm-i Alem Sultan Vakıf Gureba Hastahanesi, II.Abdülhâmid Han gibi padişah, valide sultan ve sultan vakıflarını ön plana alarak yayımlamaya gayret ettik. Kıbrıs ve Doğu Anadolu Fatihi Lâla Mustafa Paşa, Yemen Fatihi Gazi Sinan Paşa, Beypazarı ve Nasuh Paşa, Niksar Vakıflarına Genel Bakış, Tokat Vakıflarına Genel Bakış,1257 Tarihli Amasya-Taşova-Alparslan Er-Rufâi gibi tezyinatlı ve tezyinatsız vakfiyeleri de zaman zaman yayına çıkardık. Kültür tarihimiz için önemli olan bu belgeler, devrin kültürünü, ekonomisini, yapıların tarihini kesin olarak açıklaması bakımından önemli kültür hazinelerimizdir.
İşte bunlardan sadece biri de Padişah Sultan II. Bayezıd'ın kızı Hatice Sultanla evli olan Abdülhay oğlu Gazi Yahya Paşa'nın 1505 tarihli Vakfiyesidir. Vakfiyenin incelenmesinden, Hatice sultanla evli ve evinin İstanbul-Kadırga Limanı çevresinde olduğu ve aşağıdaki eserleri gelecek nesillere bıraktığı anlaşılmaktadır :
1.Üsküp, Bozdoğan İlyas evlerinde Cami, imâret, öğretmen evi, 2 Wc, misafirler için 4 tâbhane, mutfak, fırın, 2 anbar, mahzen, misafirlerin hayvanlarını bağlamak için ahur, ferraş-kayyum için 2 ev, yaptırmış,
2.Sofya'da Bedesten, Hamam, Yukarı Şaraçpınar mevkiinden Sofya'ya su getirip, çeşmeler yaptırmıştır
3.Niğbolu'da 38 odalı Kervansaray, Ahi Evran Tekkesi,
4.Niğbolu-Lofça kasabasında hamam,
5.Hirsove Kasabasında bir hamam,
6.İstanbul-Kadırga Limanı Mahallesinde çifte hamam,
7.Kadırga'da inşa ettirdiği mektep,
cami yaptırıp söz konusu eserleri ırk, dil, din farkı gözetmeksizin insanlık hizmetine sunmuştur.
Bunların ilelebed idamesi için de Üsküp, Sofya, Filibe, Niğbolu ve Şumnu'da gelir getirecek emlâkleri de vakfetmiştir.
Allah rızası, fakir-fukara ve ulema-sulehanın hizmetine vakfetmiştir. İmârette halktan sınıf farkı gözetmeksizin, herkese ekmek ve yemek ikram edilmesi, namaz kılanlar için cami, Kur'an-ı Kerim öğrenmek isteyenler için öğretmenlerin tilâvet dersi vermeleri, hat öğrenmek isteyenlerin gereksinimlerinin karşılanmasını, öncelikle kendi yaptırdığı vakıf eserlerinin tamir ve termim işlerine önem verilmesi vakıf şartları arasında belirtmiştir.
Ayırıca vakfiyede eserlerdeki personelin alacakları ücreti, ekmek gramajı, gibi o dönemin sosyal ve ekonomik girdilerini, dini kurallara uygun satın aldığı mülklerin bir kısmının fiatı ile kimden aldığı, çelebi unvanlı kimselerin çokluğu vakfiyede dikkati çeken öğelerdir.
1.Kendi mülkü bulunan Üsküp'te camii şerif etrafındaki 8 dükkan, karşısındaki 15 dükkan, Paşa Mahallesinde Hamamın tamamı, Hamam civarındaki kendisine miras kalan evi,
2.Üsküp'te Kadı görevinde bulunduğu sıralarda Dilbend Çelebi adıyla söhreti bulunan Ihsak Çelebi bini Mevlâna İsa Şahinoğlu Mahallesinde satın alıdığı yer,
3.Hamamın yanında Pazarbaşı Ali'den satın aldığı bahçe, Bakkalar Çarşısında Divani Mehmedi oğlu Habib'le Hundi binti Şirimerd'den aldığı dükkanların tamamı,
4.Hacı Hüsam bini İlyas vekili Hüseyin Çelebi'den satın aldığı evler ile 2 fırını,
5.Mezkur fırın yanında Hamza'dan aldığı süfli evler, ahur ve anbarı,
6.Haraçcı Hacı Hüsam'dan 30.000 akçe ve bir firenk kemha kaftana satın aldığı iki ev, ahur , pınar ve Wc. İle bunlara bitişik 12 dükkan
7.Balıkpazarında İstvan Veledi Todori ve İstvan veledi Martin'den şer'i şerifile aldığı 5 balıkçı dükkanı,
8.Balıkpazarında mülkü olan 2 dükkan,
9.Balıkpazarında Terzi Pavlo adındaki zimmiden 3.500 akçeye satın aldığı iki katlı ev ile önündeki 4 dükkan,
10.Belirtilen evin arkasında olan ve Olyore Berbina adlı zimmiden 5.000 akçe ve bir çuha kaftana satınaldığı iki katlı ev,
11.Vardar Suyunun öte yakasında Hamza Bey Hatun'dan satın aldığı 2 değirmen ile değirmenler arasındaki bahçe, ev,
12.Üsküp- Lübança Nahiyesinde 2 değirmen evi ve birer göz değirmen,
13.Üsküp-Lübança Nahiyesi Söğütlüdere'de İsa Bey oğlu Hasan Çelebi evi kartşısında, hacı İskender vekili Kara Mehmed tasarrufunda olan Çiftliğin tamamı, Çiftlikteki 2 ev, fırın, 4 koyun ağılı, 2 bahçe ki biri değirmenin başında, diğeri ayağında, Aynı yerde su yolunda bir binada 4 göz değirmen, değirmen evi, çiftlik çayırı, tarlalarının tamamı,
14.Üsküp- Baykooğlu Mahallesinde Hacı İlyas oğlu Hacı Hüsameddin'den alınan 6 ev,
15. Sultan Bayezıd Han tarafından kendisine verilen Radoşane Köyünün tamamı,
16.Üsküp- Haraçcı Şücâ mahallesinde Kapanhanı karşısında Hartaççı Hacı Hüsam Bini İlyas'dan 6.000 akçeye satınalınan 8 hücreli süfli ev ( bir tarafı Hacı İsa Bey Vakfına huduttur),
17.Sofya'da Atyebi emlakinden kendisinin yaptırdığı 36 dükkanlı, 8 odalı, bedesten, zeminde 101 adet dükkan,
18.Bedesten yanındaki Kervansaray'dan şer'i şerifle satın aldığı 7 dükkan,
19.Latin tayfası için yaptırdığı evler,
20.Sofya'da Davud Atar Mahallesinde Hazma Çelebi bini Mustafa'dan satın aldığı ev ki sınırları güneyi mezkur vakıf mülküne, kuzeyi yol ve Papaz oğlu emlakine, Batısı Kiliseye ve Dragana Nasrani emlakine huduttur.
21.Sofya-Leşence Suyu üzerinde Dursun Reis oğlundan satın alınan bir değirmen evi içinde 4 göz değirmen, değirmene bitişik Yâsin Çelebi'den satın alınan Kirişhane ve bahçesi, onun yanında Fatma binti Hızır'dan satın alınan bir değirmen evi içinde 3 göz değirmen,
22. Sofya yanında Budyana, Malsoça arasında kalan çiftliğin tamamı,
23.Sofya, Pomat Mahallesinde Karagöz oğlu Kâtip İlyas Çelebi'den satın alınan 13 dükkan, 2 ev, bir de arsa ( arsaya vakfın masraflarının karşılanmasına dönük bir şey yapılması şartıyla ).
24.Ahi Murad oğlu Mehmed'den satın aldığı bir balıkçı dükkanı, bir tarafı Şadi Bey Vakfına bitişiktir ( buradan Bulgaristan'da Şadi Bey Vakfı olduğu anlaşılıyor ).
25.Sofya'da kendi temiz parasından yaptırdığı hamamın tamamı,
26.Bulgaristan, Filibe Sultan tarafından temlik edilen Kalyorve Köyü'nün öşrü, bağ, Yundalanı adıyla bilinen mezra, Kozludere suyu üzerinde değirmen, çeltik değirmeni, Agurluoğlu adıyla bilinen Köyde değirmen evi, değirmen, Yakupça adlı köyde Murad-ı Hüdâvendigâr'ın koyun sürüsü ve tay yetiştirmek üzere olan arazi ve 130 baş koyun, su sığırı ( manda ) ve buzağılarıyle 450 baş sığır, Sultan'ın Filibe'deki Vakfına ilhak etmiştir.
27.Niğbolu'da Nurbanu Valide Sultan'ın yaptırdığı 38 odalı kervansaray, kervansaraya bitişik ahır, 11 dükkan, kervansaray karşısında kasap dükkanı,
28. Niğbolu'da 23 adet debbağ dükkanı, 23 dükkandan en güzel biri Ahi Evran Tekkesi'ne ait olup, eğer bir kâfir hidayete erişip Müslüman olursa ve sünnet olursa, bu dükkan ona verilsin ve kira alınmasın,
29.Racka Suyu üzerinde 22 dükkan ,
30.Liman karşısında on odalı ve 10 dükkan,
31.Hisar kapısı önünde 5 dükkanın tamamı, Köprü üzerinde 4 oda dükkan ?),
32.Köprü ile kervansaray ortasında olan 7 dükkan, Köprüden aşağı, kervansaraya karşı 12 dükkan, kervansaray yanında vâkıfın inşa ettirdiği iki ( katlı ? ) ulvi evleri olan ve ahırı bulunan Tekke ( Ahi Evran Tekkesi olması gerekir ? ),
33.Hacı Yusuf'tan şer'i şerif ile satın aldığı tuz ambarı ve başhane,
34.Aksak Danişmend'den satın aldığı 2 dükkan ve avlularıyla birlikte iki ev,
35.Arap oğlu Süleyman'dan satın aldığı 2 oda, 4 dükkan,
36.Kaptan Ayas'dan satın aldığı ahırıyla birlikte 2 ev ve 7 dükkan,
37.Hacı oğlu Yahşi'den satın aldığı ahırlı 2 ev ve 2 dükkan,
38.Tuz ambarı dolayısıyla Vâkıfın inşa ettirdiği 6 dükkan,
39.Ramazan Hoca'dan satın aldığı yerin üzerine vâkıfın yaptırdığı 6 dükkan, 4 ev, bir ahır,
40.Kaptan Musa'dan satın aldığı yer üzerine bir bina yapılıp, vakfın gelirlerine katılması,
42.Niğbolu Nahiyesi, Şiyakova Köyü yanında bulunan çiftliğin tamamı,
43.Niğbolu- Lofça Kabasında vâkıfın yeni yaptırdığı muhteşem Hamam,
44.Niğbolu Sancağı- Şumnu Kasabası, Vardar Yeniçeri Kadısı Mevlânâ Sinan Çelebi'den satın aldığı hamam, önünde sabunhanesi ,bahçesi, bağı vardır,
45.Hırsove Kasabasında inşa ettirdiği hamam ve cami,
46.Ezdin adlı Kasabada Süleyman Bey oğulları Kasım Çelebi ve Yusuf Çelebi'den satın aldığı hamam, yaptırdığı değirmen,
47.İstanbul-Kadırga Limanı yanında Hüseyin Ağa Mescidi Mahallesinde olan emlaki, hamamdan gelen suyu, müteaddit evleri, güvercinliği, otluk yerleri, güneyi kale duvarı, Kuzeyi Hüseyin Ağa Vakfı, Batısı kadırga Limanı ve Ahmed Paşa'nın vakıf bostanlığı ile çevrili bahçeyi,
48.İstanbul-Kadırga, bir tarafı Hisarduvarı ve yol, Selânik Sancağı Beyi merhum Abdullah Bey oğlu Hüseyin Bey 'den satın alınan evlerin tamamı, evlerin önüne yapılan 9 evin de tamamı, bahçe
49. İstanbul- Kadırga Limanı Mahallesinde inşa ettirdiği çifte hamam,
50.İstanbul-Kadırga'da bir yeni yaptırdığı mektep,
51.İstanbul- Balat İskender Paşa Bergosu yanında bir kıt'a arsa,
52.İstanbul-Unkapanı'nda Haliç kenarına, inşa ettirdiği 16 dükkan, 19 mahzen, bozahane, kasap dükkanı,
52.İstanbul Kozludere'nin üst yanında, Silâhdarlar cemaatinden Koz Murad oğlu Mehmed'ten, Hamza bini Ali, Yusuf bini Abdullah, İlyas bini Abdullah, Nasuh bini Hüseyin, Mehmed Dede bini Mustafa ve Erini binti İlya adlı yahudiden satın aldığı bahçelerin,bağların, evlerin, bütün binaların ve imâretlerini; 49-52.maddede bahs olunan emlaki, Sultan II. Bayezıd İmâret-i Amireye ilhak etmiştir.
Ayrıca Gazi Yahya Paşa Döneminde vefat etmiş olan Selânik Sancak Beyi'nin Abdullah Bey oğlu Hüseyin Bey, Tırhala Sancak Bey'i Hüseyin Ağa, Yakup Paşa'nın emr-i Ahurunun adının Mesih ¦¦¦¦. olduğunu öğreniyoruz.
|