ANADOLU?NUN GÖBE??NDE 1229 TAR?HL? TA?CI USTALARININ
DANETEL G?B? ??LED??? B?R ESER?:
Divri?i Ulu Camii ve Dar?ü??ifas?
Sadi BAYRAM-Erdo?an TAN
Türk kültür ve medeniyeti as?rlar boyu bat? medeniyetine kültür bak?m?ndan büyük hizmetler etmi?, Rönesans ve re form hareketlerine manivela olarak ayd?nl??a ç?kmas?na amil sebeplerden biri olmu?tur.
Misal olarak Hacl? Seferleriyle Anadolu ile tan??an Bat?, Orta-Do?u kültürlerinden ald??? Ahilik, Bekta?ilik ve benzeri konu?lar? kendi H?ristiyan ve Musevi kültürü ile yo?urarak, bir filiz meydana getirmi?, bunu geli?tirip-büyüterek karde?lik-dostluk cemiyeti olarak dünya kültürüne arma?an etmi?lerdir.
Asl?nda Mezopotamya, Anadolu kültürleri Yunan ve dolay?s?yla Roma medeniyetine intikal etmi?, daha sonra bu kültürler Ordo up Chao,dalgalanma ve durulma prensibine parelel olarak alevleri sönmü?, bu kültürler ?slâmi bilginlerce Arapçaya tercüme edilmi?, bu kültür Endülüs Emevi Devleti vas?tas?yle Granada?ya gitmi?, orada tekrar Latinceye çevrilerek , Haçl? Seferleri dolay?s?yla ald?klar? kültürle birle?tirerek Rönesans ve Reform hareketlerinin do?mas?na vesile olmu?tur.
Türkler Anadolu?ya 1071 tarihinde ikinci kez geldi?i tarihlerde dini ho?görü ve toleranslar? oldukça yüksekti.. XIII. as?rdan itibaren içtihat kap?lar? kapand??? için, bugünkü taassuba dü?üldü?ü bir gerçektir. Bunda ekonominin de büyük pay? vard?r. Zira Anadolu Selçuklular? döneminde tarihi ?pek Yolu?nun iki aya??ndan biri, Erzurum, Sivas, Ankara, Eski?ehir, ?stanbul, Edirne?ye ç?kar, di?eri ise, Mardin Diyarbak?r, Urfa, Adana, Hatay yolu ile Akdeniz?e ula??r. Bir di?eri de buradan Kayseri Konya, Antalya veya ?zmir vas?tas? ile yine limanlara ula??r. Kervanlardan al?nan vergi; kervansaraylarda , hanlarda konaklayan tüccarlar?n harcad??? para ile halk da zenginle?mi?tir.
Bilinmeli ki, kervanlardan al?nan bu vergi, bugünkü tabirle bir nev?i sigorta anlam?nda olup, kervanlar?n haydutlara kar?? soygunundan, emniyetinden sultanlar sorumluydu.
Kazan?lan bu servet zaman içinde kasalarda birikmemi?, halka dönmesi için Anadolu?nun imar?na, kamu hizmetlerine harcanm??t?r. ??te bunlardan biri de bugün Sivas ili, Divri?i ilçesinde bulunan 780 y?ldan beri tabiat ?artlar? olan kar, ya?mur, tipi, a??r? so?uk ve neme kar?? direnen Divri?i külliyesidir.
Mengüçeko?llar? Beyi ?ehin?ah o?lu Süleyman ?ah o?lu Ahmet ?ah taraf?ndan 1228-29 tarihinde tamamlanan Divri?i Ulu Camii ve Dar?ü?-?ifa kompleksi , ?ehrin geli?mesini, ovaya inmesini temin maksad?yla, ?ehir surlar?n?n d???na, kalenin kuzey-do?u yamac?na yaslanarak in?a edilmi?tir. Dar?ü?-?ifaya e?inin ad? olan Turan Melik ismi verilmi?tir. Selçuklular?da ve Osmanl? medeniyetinde Dar?ü??ifa, ?ifa evi anlam?nda, günümüzde hastane manas?na gelmektedir. Biti?ik nizamda, Dar?i??ifa ile Camiin k?ble duvar? aras?ndaki orta mekâna da pirizmatik külahl? türbe yap?lm??t?r.
Eserin mimari Mu?is o?lu Ahlatl? Hürrem?ah?t?r. Eserde alt? önemli kitâbe bulunmaktad?r . Birinci kitâbe Camiin do?u kap?s? olan ve Sultan?n ve protokolün Hünkâr Mahfeline girdi?i küçük ?ah Kap?s? üzerinde Kur?an 40./16. âyeti yer al?r ve Ahlatl? Nakka? Ahmed?in eseri oldu?u san?lmaktad?r. Kap? yamaca bakt???ndan, zaman içinde, as?rlar sonra kap? onü yamaçdan gelen molozlarla dolmu?, kap? e?i?i yükseltilerek günümüzde pencere haline dönü?türülmü?tür. Hünkâr Mahfelinin ceviz a?ac?ndan yap?lm??, 57x57 cm. ebad?nda, 1,5 cm kal?nl???nda, her birinin oyma motifleri farkl?, baz?lar? boyal?, mahfel korkuluklar?ndan bir k?sm? Vak?flar Genel Müdürlü?ü Müzelerinde bulunmaktad?r.
?kinci sanatkâr kitâbesi Cami içi mihrap önü kubbesinin oturdu?u, bat? taraftaki kemerin kilit ta?? ( yerden 8.30 m. yüksekte ) yak?n?nda dikdörtgen çerçeve içinde Arapça ?? ?mar eden Mu?is o?lu Ahlatl? Hürrem?ah ?? ibaresi okunur.
Üçüncü usta kitâbesi minberin sol taraf?, yani do?u taraf?nda onikigen y?ld?z ( evreni, 12 imam? sembolize eder) içinde ?brahim o?lu Tiflisli Ahmet Arapça ibare okunmaktad?r. Minber, ceviz a?ac?ndan yap?lm?? olup, çivi kullanmadan birbirine geçme usulu ile yap?lm?? olup, 782 y?ld?r sa?laml???n? korumaktad?r. Üzerinde hadis yaz?l? hat olup, oymalar? nefistir.
Dördüncü kitâbe ah?ap minberin bat? yüzünün alt taraf?nda hadis yaz?l? ?eridin ortas?nda, ku?ak üstünde ?? Mehmet ?? ismi okunmakta ve hattat oldu?u san?lmaktad?r.
Camiin içinde be?inci sanatkâr kitâbesi, mihrap duvar?nda, minberle bat? duvar? aras?nda, s?va üzeri boya ile yaz?lm?? âyet ku?a??nda, ucu palmetli bir kartu? içinde ?? Mehmet o?lu Ahmet ?? bu ku?a??n nakka?? ve hattat? olmal?d?r.
Alt?nc? sanatkâr kitâbesi ; Dar?ü??ifa cümle kap?s? kar??s?ndaki ana eyvan?n gerisindeki tonoz kemeri alt?nda, iki ta? üzerinde ?? Ahlatl? Hürrem ?ah ?? ad? okunmakta ve Dar?ü??ifa?n?n da mimar? oldu?u ortaya ç?kmaktad?r.
Sanat tarihi aç?s?dan önemli bir eser oldu?u için, Y?lmaz Önge- ?brahim Ate?- Sadi Bayram taraf?ndan 1978 y?l?nda haz?rlanan yap?l???n?n 750. Y?l? Hat?ra Kitab? ile Vak?flar Genel Müdürlü?ü taraf?ndan yap?lan resmi bir müracaatla, UNESCO taraf?ndan kültürel miras aday? olarak belirlenmi?, yap?lan inceleme sonucu 06.12.1985 tarihinde Unesco taraf?ndan dünya kültürel miras? olarak tescillenmi?tir.
Cami ve Dar?ü??ifa neden bu kadar önemlidir sorusuna ?u kar??l?k verilebilir: Camii, Dar?ü?-?ifa ve Türbeden müte?ekkil kompleksin dört kap?s? bulunmakta olup, hepsi birer dantel gibi i?lenmi?, Avrupa?da Gotik ve Barok üsluplar yokken Anadolu?nun göbe?inde iki de?i?ik üslup tek eserde, en güzel ?ekilde ortaya ç?km??t?r. 1978 de taraf?m?zdan yerinde yap?lan incelemelerde, Dar?ü??ifa alt s?ra ta?lar?nda pergel ve çizim izleri o tarihlerde gözle görülebiliyordu?Asl?nda bu izler bize külliyenin dekorasyonunun tamamlanmad??? izlenimini de vermektedir.
Ulu caminin giri? kap?s? kuzeydedir ve sanat tarihi literatüründe ??Barok Kap? ?? olarak an?l?r. Barok üslup, Avrupa?da XVII. As?r ba?lar?nda görülmeye ba?lar. Halbuki 471 sene önce Anadolu?da vard?r. Ayr?ca plastik diyebilece?imiz hayat a?ac?n?n derin kabartma ve palmet dallar?, geometrik geçmeler, güne?, ay motifleri portalin tac k?sm?na kadar yükselmekte olup, fevkalâde güzel i?lenmi?tir. Sanki ta?tan yapraklar f?rlam?? gibidir.
Giri? kap?s?n?n üzerinde büyükçe bir rozet olup, onun üzerinde bordürlerden sonra tek sat?rl?k Arapça bir kitâbe ku?a?? olu?turulmu?, ?? Bu cum?a mescidinin yap?lmas?n?, Allah??n r?zas?n? kazanmak maksad?yla Allah??n rahmetine muhtaç kul, Süleyman ?ah o?lu Ahmed ?ah-Allah saltanat?n? ebedile?tirsin- 626 ( H.) tarihinde emretti??.
Onun üzerinde ni? kemeri nihayetinde üç sat?rl?k yine Arapça ?? Cami in?as?n?n mü?hminler emirinin saltanat orta?? ve Sultan?ül-Azâm, Alâ?üd-dünya ved-din Keyhüsrev o?lu Keykubad??n hükümdârl??? zaman?na rastlad??? ?? ifade edilmektedir.
Külliyenin duvar?n?n Kuzey- do?u üst kö?esinde de, saça?a yak?n yerde belki bir deprem sonucu çökme veya bir onar?m yap?lm?? 1325 / 1907 tarihi konmu? ve ta?c?l?kla ilgili gönye, mad?rga, keski,çekül, gibi aletlerin ?ekilleri çizilmi?tir
Külliyenin Camiye aç?lan Bat? kap?s?, Avrupa literatüründe ta?lar?n bir dantel gibi i?leni?ine uygun olarak Tekstil Kap? ad? ile an?lmaktad?r. Kap?n?n sa??ndaki ni?te hakimiyet senbolü olan çift ba?l? kartal figürü, solundaki ç?k?nt?da ve yan?nda bat? duvar?nda do?an figürleri yer almaktad?r.
Kap? üzerindeki üç sat?rl?k kitâbede ise : ?? Bu mübârek cum?a mescidinin binas?na ilk olarak, Allah-ü Teâlâ?n?n r?zas?n? kazanmak için , zaif, Allah??n rahmetine muhtaç, kul müminler emirinin yard?mc?s?, ?ehin?ah o?lu Süleyman ?ah??n o?lu Ahmed ?ah- Allah saltanat?n? ebedile?tirsin ve ?an?n? kat kat eylesin, 626 (H.) senesinin aylar?ndan birinde ba?latt? ?? ifadesi yer almaktad?r.
Külliyenin Bat? cephesine, yani ?ehre bakan di?er bir kap? ise Darü?-?ifa giri? kap?s?d?r. Gotik mimarisinin Avrupa'da 1364'lerde ortaya ç?kmas?na kar??n 1229?da Anadolu?nun göbe?inde Avrupal?lar?n Gotik mimari dedi?i üslubu görmekteyiz.
Dar'ü?-?ifa?n?n giri? kap?s? olan Gotik üsluplu kap?, dünya ve uzaya bir bak??? remzeder. Üst k?s?mdaki gök kubbe ve y?ld?zlar kainat? sembolize eder ve kainat?n bütün y?ld?zlarla birlikte dünyay? kubbe ?eklinde kucaklad???n?, bütün hastal?klara deva olaca??n?, tabiatta her hastal???n bir ilac? olaca??n? vurgular..
Dar?ü??ifa portali, Camiin Bat? kap?s? ve Kuzey kap?s? gibi kendi dik eksenine göre simetriktir. Kap? giri?inin iki yan?nda sahte ni? vard?r. ?ç içe geçmi? iki kemer, sanki iki?er sütuna dayan?r. Sütunlarda ay ve güne? sembolizmas? içinde rozetler, taç kap?n?n tepe noktas?ndan a?a??ya yar?m kemer içinde y?ld?zlar ve dolay?s?yla uzay simgelenmi?, onun alt?ndaki pencere bo?lu?unu sahte bir sütün sanki ikiye ayr?lm??t?r. Sa?daki ay içindeki rozette Mühr-ü Süleyman da bulunur. Sahte sütün pencere önündeki bir heykeli and?r?r.
Onlar?n alt?nda yine üç sat?r halinde Arapça kitabede ?? Bu mübârek dar?ü??ifan?n imâr?n?, Allah??n r?zas?n? kazanmak için, adil melike, Allah??n aff?na muhtaç, bahtiyar hükümdâr , Fahreddin Behram ?ah??n k?z? Turan Melek- Allah onun bu eserini kabul etsin. Amin .626?n?n aylar?ndan birinde emretti ?? ibaresi bulunmaktad?r.
Kitâbenin alt?nda ise dokuzlu küçük rozetlerle tezyin edilmi? bir bölge ve alt?nda giri? kap?s? yer almaktad?r. Kitabe ile birlikte giri? kap?s?n? iki kolon gibi bir yüzeyde yine derin i?lemeler ve hayat a?ac? yer al?r. Cenneti simgeler.
Dar?i??ifan?n zeminde labirentvari k?vr?mlar içinde küçük su arklar? ve küçük bir havuz mevcuttur. Bu arklardan amaç akan suyun ??r?lt? sesi ile hastal?klar?n tedavisidir. 1229 miladi tarih dikkate al?nd???nda t?bb?n o tarihte ne derece ileride oldu?u gerçe?i dikkat çekicidir. Günümüzde baz? musiki makamlar?n?n baz? hastal?klara iyi geldi?i konusunda üniversitelerde ara?t?rmalar vard?r. ?stanbul Cerrahpa?a T?p Fakültesi?nde bunun bir örne?i bulunur. Musiki ile tedavi, Amasya Bimarhanesi ve Edirne Sultan II. Bayez?d Külliyesi?nde de uzun sure kullan?lm??t?r.
Orta mekan?n yanlar? iki katl? olup, ikinci kat?n e?itime yani ö?rencilere, alt k?sm?n ise poliklinik hizmetlerine tahsis edildi?i, küçük odalar?n ise, ilaç depolar?na ve idarecilerin kullan?m?na ait oldu?u dü?ünülebilir.
Divri?i Ulu Camii?nin Ahmed ?ah??n e?i Turan Melek ad?na yapt?r?lan Dar'ü?-?ifas? Gotik kap?s?n?n sa??nda ve solunda melek tasviri vard?r. Zaman içinde yan sutunlar?n üzerindeki tasvirler XIX. as?r ba?lar?nda k?r?lm??, sol sütün alt k?sm?ndaki tasvir ise birazc?k kendisini korumaktad?r.
?slamiyette resmin yasakland???na ait Kur?an-? Kerim?de herhangi bir âyet yoktur. Baz? hadislerde resmin yasakland???n? görürüz. ?slâmiyette XIII. as?rdan itibaren içtihad kap?s?n?n kapanmas? bugünkü taassub ortam?n? yaratm??t?r. Anadolu Selçuklular??nda ho?görü ve tolerans o kadar geni?ti ki; Divri?i Dar?ü??ifas??n?n giri? portalinin sahte sütünün iki yan?na melek tasviri rölyefi yap?labilmi?, sütun aya??na da yine benzer rölyef gizlenmi?tir.
?lhanl? dönemi eseri Ni?de Hüdavent Hatun Kümbeti tezyinat?nda insan ve hayvan figürü bulunmaktad?r. Kayseri Döner Künbette kartal, Diyarbak?r Kale surlar?nda bo?a, arslan, kartal fügürü oldu?unu biliyoruz. Sivas Sahip Ata Fahrüddin Ali?nin 1264 y?l?nda yapt?rd??? Gökmedrese?de taç kap?s? solunda karma??k hayvan motifleri vard?r. Köprülerde güç ve kuvvet sembolü öküz ba??, yine arslan, kervansaray ve hanlarda koruyucu olarak ejder, y?lan figürleri bulunur.
Çinili sandukas? ile Turan Melike?nin Türbesi Cami?nin güney ( k?ble duvar? ) önünde, Darü??ifa?n?n ise kuzey k?sm?nda yer almaktad?r. Sandukadaki turkuaz çinilerde ?? Ya Allah?? ibaresi vard?r . Sadedir. Ahmet ?ah ve e?i Turan Melik yatar. Prizmatik külah? ile uzaktan bak?ld???nda öncelikle kendini gösterir.
Kompleksin tonoz ve kemerleri de ayr? bir çal??ma konusu olup, bugün hâlâ sa?lam olarak durmakta, baz? ta?lar hafif oynam?? bulunmaktad?r.
Caminin - külliyenin ta? tonoz dam? üstü künk ve onun da üzeri, bölgede çok kar ya?mas? nedeniyle, iklim ?artlar? gere?i kil toprakla örtülü iken 1940?da Müzeden koruma amaçl? gelen eserleri koruma amaçl? olarak yenilenmi?, 1966 y?l?nda ba?layan restorasyon esnas?nda, toprak dolgu kald?r?lm?? ve saç örtü yap?lm??t?r. Bu önlemlere kar??l?k ak?nt? ve ta?taki nem ve tuzlanma daha da ço?alm??;zeminde direnaj yap?lm??, ba?ta Ba?bakanl?k Vak?flar Genel Müdürlü?ü olmak üzere; Orta Do?u Teknik Üniversitesi?nin, Unesco yetkililerinin, ?talyan restoratörlerin, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi?nin, Kültür Bakanl???n?n, Çekül Vakf? , Mimar Sinan Üniversitesi?nin 1970'li y?llardan bugüne kadar ( 2009) çabalar? yetersiz kalm??, i?e yarar bir çare bulunamam??t?r. Bu arada külliye ile ilgili olarak ikisi taraf?mdan düzenlenen, di?eri de Orta Do?u Teknik Üniversitesi Restorasyon Bölününce düzenlenen ve i?tirak etti?imiz sempozyumlar yap?lm??t?r.
Kanuni Sultan Süleyman zaman?nda Külliyenin kuzey-bat? kesimi bir deprem geçirmi?, Camiin kuzey-bat? kö?esinin y?k?ld??? san?lmakta, Kanuni Sultan Süleyman taraf?ndan buraya minare eklendi?i 973 H./ 1565 M. tarihi gövdesindeki kitâbeden anla??lmaktad?r.
Divri?i Ulu Camiin görevlilerine verilecek ücret de dü?ünülerek çe?itli mülkler vakfedilmi? ve vakfiyesi de H. 641/ M. 1243 y?l?nda yap?lm??t?r .
?kinci Dünya Sava???nda ?stanbul Topkap? Saray?nda, Milli Saraylarda bulunan baz? nadide eserler, küçük ve gözden ?rak bir kasaba olan Divri?i Ulu Camii ve Dar?i?ifas??nda harp sonuna kadar muhafaza edilmi?tir.
Sonuç olarak;Anadolu Selçuklu ve ?lhanl? Dönemi mimari eserlerine bakacak olursak, Erzurum ( Hatuniye-XIII.Yüzy?l sonu muhtemelen 1270-1291 aras? ) Çifte Minareli Medrese, Sivas Gökmedrese ( Sahip Ata Medresesi,1271), Sivas Keykavus ?ifahanesi, Amasya Bimarhanesi 1308, Kayseri Hunat Hatun Külliyesi 1236-37, kayseri hac? K?l?ç Camii ve Medresesi 1275, Konya ?nce Minareli Medrese ( Sahip Ata Dar?ül-Hadisi, 1260-72 ), Konya Sahip Ata Camii Taç kap?s? 1258, gibi eserlerle mukayese imkan?na sahibiz. Osmanl? dönemi döneminde ise sadeli?e ve d??a de?il içe dönmeyi görüyoruz. Ekonominin de elbetteki bu eserlerin yap?l???nda önemli bir rolü oldu?u da unutulmamal?d?r.
|
DİPNOT : Sadi Bayram, Mukaddes Kitaplara Göre Hz. Nuh?un Gemisi, Güney-Do?u Anadolu?da Proto-Türk ?zleri üzerine Bir Deneme, X. Türk Tarih Kongresi, 22-26 Eylül 1986, Ankara, Kongreye Sunulan Tebli?ler, Ankara 1991, C.III,s. 919-938, Where Was The First Homeland of Turks ( Trace of Noah?s Ark on the South-East Anatolia Proto-Turks?s, s.939-940.Kaynaklara Göre Proto-Türkler,
Sadi Bayram, Kervansaraylar?m?z, Milli Kültür, Kültür Bakanl??? Yay?nlar?, S.8, A?ustos 1977, s.40-46.
Max van Berchem-Halil Edhem;Materlaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum, I, Cairo 1910, s.70-86., Pl..V-XLVI.; Albert Gabriel; Monuments Tuscs d?Anatolie, C.II, Paris 1934, s. 174-188.PL. LXIV-LXXVII.; Ali Saim Ülgen; Divri?i Ulu Camii ve Dar?ü??ifas?, Vak?flar Dergisi C.V, Ankara 1962, s.94-98.; Celal Esat Arseven, Türk Sanat? Tarihi, ?stanbul 1956, s.102-105.; Suut Kemal Yetkin, Divri?i Ulu Camii, ?slam Mimarisi, Ankara 1949, s.169-175.; Do?an Kuban, The Mosque And Hospital At Divrigi And The Orgin of Anatolian-Turkish Architecture, Anatolica, II, 1968, pp.122-129.; Yollande Crowe , Divrigi:Problems of Geoegraphy History And Geometry.The Art of Iran And Anatolia From The 11 the to 13 th Centruy A.D. Colleques on Art And Archaeology in Asia, No.4, 1974., s.28-39.; Semavi Eyice, Anadolu?da Türk Mimarl?k Sanat?n?n De?i?ik Bir Eseri Divri?i?de Ulu Cami, ?lgi Dergisi, S.20, 1975, s. 7-12.; Hilmi Arel, Divri?i Ulu Camii Kuzey Portalinin Mimari Kurulu?u, Vak?flar Dergisi S.V, 1962, s.99-111.
Y?lmaz Önge; Divri?i Ulu Camii ve Dar?ü??ifas?ndaki Usta ve Sanatkâr Kitâbeleri, Divri?i Ulu Camii ve Darü??ifas? yap?l???n?n 750.Y?l? Hat?ra Kitab?, Ankara 1978, s.51-52.
Kur?an, 40/16 âyetin bir k?sm? :??Tek ve kahhar olan Allah??n mülkü ?? ibaresi ve Amel-i Ahmed
Y. Müh.Mimar Y?lmaz Önge, Divri?i Ulu Camiinin Hünkâr Mahfeli, Önasya Mecmuas?, C.5, S. 49, Eylül 1969, s. 10-11.
Kitabesinin tercümesine göre: Büyük Sultan, en büyük hakan, dinin ve dünyan?n yard?mc?s? , Sultan Olcaytu Muhammed ( Allah, onun saltanat?n? ve büyük hatun, büyüklerin kraliçesi Ildus Hatun?un ?eref günlerini ebedi k?ls?n ve devletini artt?rs?n)?in devletinin zaman?nda bu mübârek dar?ü?-?ifa?y? imar etmekle saltanat?n?n yüceli?ini muvaffak k?ls?n. Zay?f kul Anber bin Abdullah Allah ondan yapt?klar?n? kabul etsin.y?l.708 H. Dolay?s?yla eserin yapt?ran?, e?ini ve mimar?n?n ad?n? da kitabeden ö?reniyoruz. 1385-1426 tarihleri aras?nda ya?ayan Sabuncuo?lu ?erafeddin, Çelebi Sultan Mehmed?in hekimba??s?d?r. O tarihlerde yap?lan ameliyatlar ve tedavi ?ekilleri için bak?n?z; ?erafeddin Sabuncuo?lu; Cerrahiyyetü?l-Haniye ( Ed. Kritik. Prof.Dr. ?lter Uzel), C.I ( metin tercümesi )-II.( t?pk?bas?m ), Türk Tarih Kurumu Yay?nlar?, Ankara 1992.
Sadi Bayram, Vak?flar Genel Müdürlü?ünde Bulunan 1682 Tarihli Silsile-Nâme, Ankara 2000, s.9. Söz konusu eserin t?pk? bas?m? da ayn? tarihte yap?lm?? olup içinde 101 minyatür olup, Hz. Adem?den Hz. Muhammed?e kadar olan 28 Peygamber minyatürü ile ilkça?dan itibaren Yafes nesli ve Osmanl? padi?ahlar?n?n bir nev?i portrelerine benzer minyatürler yer almaktad?r. Bu tip resim tarz? minyatürler Mevlevi Dergâhlar?nda daha çok yer bulmu?tur. Halka yasak olan gelenek, saray nak?? atölyelerinde haz?rlanm??, yüksek rütbeli idarecilerin elinde , elden ele dola?m??t?r.
Sadi Bayram-Ahmet Hamdi Karabacak; Sahip Ata Fahrüddin Ali?nin Konya ?mâret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyesi, Vak?flar Dergisi XIII. Say?s?, Ba?bakanl?k Bas?mevi, Ankara 1982, s.31-69?da
Turan ad? günümüzde ?talya?da da ya?ar. Anadolu?dan M.Ö.1200?lerde giden Etrüskler, Roma?n?n kuzeyine yerle?mi?ler ve Roma ?ehrini kurmu?lard?r. Venüs anlam?na gelmektedir.. Bkz.Sadi Bayram, Türk Kültürünün ?zinde: Etrüskler, www.sadibayram.com./ Türk-?slam Kültür ve Medeniyeti/
Dr.Ay??l Tükel Yavuz; Anadolu Selçuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer, Ankara 1983, s.339-347.
Vak?f ve Kültür,Sivas Divri?i Ulu Camii ve Darü??ifas? ile ?lgili Koordinasyon Toplant?s?, XIX. Vak?f Haftas? Özel Say?s?, Nisan 2002, s.74.
Doç.Dr.Y?lmaz Önge; Bugünkü Bilgilerimizin I???? Alt?nda Divri?i Ulu Camii ve Dar?üi?ifas?, Editör ,Doç.Dr.Y?lmaz Önge-?brahim Ate?-Sadi Bayram, Divri?i Ulu Cami ve Darü??ifas?n?n Yap?l???n?n 750.Y?l? Hat?ra Kitab?, Vak?flar Genel Müdürlü?ü Yay?nlar?, Emel Matbas?, Ankara 1978, s.36. ; Do?an Kuban, Selçuklu Ça??nda Anadolu Sanat?, Yap? ve Kredi Bankas? Yay?nlar?, ?stanbul, Ekim 2002, s.116.
Doç.Dr.Y?lmaz Önge-?brahim Ate?-Sadi Bayram, Divri?i Ulu Cami ve Darü??ifas?n?n Yap?l???n?n 750.Y?l? Hat?ra Kitab?, Vak?flar Genel Müdürlü?ü Yay?nlar?, Emel Matbas?, Ankara 1978, s.8-11.
|